🏺 چغاگُلان مهران؛ گنجینه ۱۱ هزار ساله در آستانه جهانی شدن
در دل طبیعت بکر مهران، تپه‌ای باستانی قرار دارد که تاریخ سکونت انسان را به هزاران سال پیش بازمی‌گرداند. تپه چغاگُلان در نزدیکی روستای “گُلان” شهرستان مهران استان ایلام، محوطه‌ای پیشاتاریخی است که باستان‌شناسان آن را به‌عنوان یکی از نخستین سکونت‌گاه‌های کشاورزی و یکجانشینی در ایران می‌شناسند. اکنون، پس از سال‌ها کاوش، این اثر منحصر‌به‌فرد در مسیر ثبت جهانی در فهرست میراث یونسکو قرار گرفته است.
⛏️ کشفیات باستان‌شناسی در چغاگُلان
سرپرست تیم باستان‌شناسی، حجت دارابی، درباره آخرین فصل کاوش ۴۵ روزه در چغاگُلان می‌گوید:
🔹 آثار معماری اولیه شامل دیوارهای چینه‌ای و خشت خام
🔹 کف گچ‌بری‌شده در سازه‌های ابتدایی
🔹 ابزارهای ابتدایی کشاورزی و دامداری
🔹 بقایای گیاهان کشت‌شده مثل جو و عدس
🔹 شاخ بز کوهی و آثار بهره‌برداری انسان از محیط طبیعی
🔹 ابزار سنگی مخصوص برداشت محصول، دباغی و قصابی
🔹 نشانه‌های اولیه پخت گچ که گواه پیدایش این فناوری در منطقه است
📌 به گفته کارشناسان، قدمت این یافته‌ها به حدود هزاره نهم پیش از میلاد بازمی‌گردد.
🌾 چُغاگُلان؛ مهد نخستین کشاورزان فلات ایران
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای علمی از تپه چغاگلان، کشف نخستین نشانه‌های کشت غلات و حبوبات توسط انسان‌های عصر نوسنگی است. کشاورزانی که در حدود ۱۱ هزار سال پیش در این منطقه ساکن شدند، نخستین کسانی بودند که از گیاهان وحشی به محصولات زراعی روی آوردند.
🧬 یافته‌های گیاه‌شناسی و فسیل‌شناسی از حضور جو وحشی و دیگر محصولات کشاورزی در چغاگلان، قدمتی تاریخی برای این تپه رقم زده است که در سطح بین‌المللی نیز کم‌نظیر است.
🏛️ گام‌هایی برای ثبت جهانی چُغاگُلان
🔸 به گفته «فرزاد شریفی»، مدیرکل میراث فرهنگی ایلام، پرونده ثبت جهانی این اثر در حال تکمیل است و به‌زودی برای یونسکو ارسال خواهد شد.
🔸 همچنین برنامه‌ریزی‌هایی برای تبدیل این محوطه به موزه روباز در دست اجرا است تا امکان بازدید علاقه‌مندان و پژوهشگران داخلی و خارجی فراهم شود.
🔸 شریفی معتقد است چغاگلان به دلیل وسعت، قدمت، و نوع آثار یافت‌شده، جایگاه ویژه‌ای در شناخت تمدن بشری و میراث فرهنگی غرب ایران دارد.
📚 پیشینه مطالعات علمی در چغاگلان
| سال | اقدام علمی | جزئیات |
|---|---|---|
| دهه ۱۳۷۰ | کشف اولیه | در جریان عملیات عمرانی سد امیرآباد |
| سال ۱۳۷۹ | تعیین حریم | به همت «جبرئیل نوکنده» |
| ۱۳۸۸ و ۱۳۸۹ | مطالعات مشترک | با همکاری دانشگاه توبینگن آلمان |
| ۱۴۰۲ تا کنون | کاوش جدید | به سرپرستی «حجت دارابی» |
این کاوش‌ها موجب شناخت لایه‌های فرهنگی و معماری مرتبط با دوران نوسنگی پیش از سفال شده است.
🧭 موقعیت مکانی و اهمیت منطقه‌ای
تپه چغاگلان در ۲ کیلومتری جنوب سد انحرافی امیرآباد و بخش صالح‌آباد مهران واقع شده است. این محوطه از نظر جغرافیایی، در یکی از نقاط استراتژیک منطقه غرب کشور قرار دارد و نزدیکی آن به مرز عراق، فرصت‌های گردشگری فراوانی را به همراه دارد.
❓ سوالات متداول
🔹 قدمت تپه چغاگلان چقدر است؟
بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی، قدمت سکونت در این تپه بیش از ۱۱ هزار سال برآورد شده است.
🔹 چغاگلان چه جایگاهی در تاریخ دارد؟
چغاگلان یکی از نخستین محل‌های سکونت کشاورزان اولیه در فلات ایران و خاستگاه فناوری‌هایی مثل پخت گچ است.
🔹 آیا چغاگلان ثبت جهانی شده است؟
خیر. در حال حاضر، پرونده ثبت جهانی این محوطه باستانی در دست تهیه است و به‌زودی به یونسکو ارائه خواهد شد.
🔹 چه آثاری در چغاگلان کشف شده است؟
آثاری از معماری خشتی، کف گچی، ابزارهای سنگی کشاورزی، نشانه‌های کشت جو و عدس، و فسیل حیوانات وحشی.
📌 نتیجه‌گیری: چرا چغاگلان مهم است؟
تپه باستانی چغاگلان نه تنها یکی از نخستین نشانه‌های سکونت و کشاورزی در ایران را به نمایش می‌گذارد، بلکه با آثار بی‌نظیرش از دوران نوسنگی، می‌تواند به یکی از قطب‌های مطالعات باستان‌شناسی و گردشگری ایران و حتی جهان تبدیل شود. ثبت جهانی این محوطه، گامی بزرگ برای معرفی میراث غنی ایران به جهان خواهد بود.
