🏗️ جای خالی نظام مسئولیتپذیری و پاسخگویی در صنعت ساختمان ایران
🔍 مقدمه: وقتی مسئولیت گم میشود، کیفیت هم میرود
در سالهای اخیر، با وجود پیشرفتهایی در صنعت ساختوساز کشور، هنوز هم مشکلاتی چون کیفیت پایین ساختمانها، حوادث ساختمانی و تضییع حقوق بهرهبرداران مشاهده میشود. یکی از اصلیترین دلایل این معضل، نبود نظام مسئولیتپذیری و پاسخگویی شفاف در صنعت ساختمان است. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که تا زمانی که افراد دخیل در این صنعت، متناسب با نقش خود مسئول نباشند، نمیتوان انتظار ارتقاء واقعی کیفیت ساختوساز را داشت.

🧱 نهاد ناظر، اما بدون ابزار کافی
سازمان نظام مهندسی ساختمان، بهعنوان متولی اصلی نظارت بر پروژههای ساختمانی، رسالت بزرگی بر دوش دارد:
ارتقاء کیفیت ساختوساز و حفاظت از حقوق مردم بهعنوان بهرهبرداران نهایی.
اما این سازمان در مسیر اجرای این رسالت، با موانع جدی روبروست. نبود تعامل کافی میان سایر نهادهای مرتبط، ضعف در اجرای مقررات ملی ساختمان و نبود ضمانت اجرایی قوی برای پیگیری تخلفات، این مسئولیت بزرگ را کماثر کرده است.
👨💼 گفتگو با رییس سازمان نظام مهندسی زنجان
خبرنگار ایرنا در گفتوگو با حسن مجتبیزاده، رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان زنجان، وضعیت موجود و چالشهای پیشرو را بررسی کرده است.
👥 نظام مهندسی زنجان؛ بزرگترین تشکل حرفهای استان
به گفته مجتبیزاده، سازمان نظام مهندسی استان زنجان با ۷۵۰۰ عضو فعال، از جمله ۳۷۰۰ مهندس دارای پروانه اشتغال، بزرگترین نهاد فنی و حرفهای استان است. اعضای این سازمان از تخصصهای مختلفی چون عمران، معماری، برق، مکانیک، نقشهبرداری و شهرسازی تشکیل شدهاند.
⚠️ چالش اصلی: نبود نظام پاسخگویی واقعی
رییس نظام مهندسی زنجان معتقد است که یکی از چالشهای اصلی حوزه ساختوساز، نبود تعریف شفاف از مسئولیت افراد دخیل در پروژههاست. او میگوید:
«هر فردی که در پروژه ساختمانی نقش دارد، باید در قبال کاری که انجام میدهد و مبلغی که میگیرد، پاسخگو باشد. اگر بدانند که باید حتی سالها بعد از اجرای پروژه، پاسخگوی عملکردشان باشند، کیفیت کار بهمراتب بالاتر خواهد رفت.»
🔧 تجربه موفق: نظارت سختگیرانه بر مجریان گازکشی
مجتبیزاده یکی از تجربههای موفق در زمینه اجرای نظام پاسخگویی را در بخش تاسیسات گاز خانگی عنوان کرد. وی میگوید:
«ما در زمینه گازرسانی به منازل، با سازوکاری سختگیرانه، توانستیم تخلفات را به حداقل برسانیم. اولین تخلف این مجریان، آخرین تخلف آنهاست. با همین سازوکار توانستیم امنیت گازرسانی را تضمین کنیم.»
🔁 این مدل قابل تعمیم است؟
جواب روشن است: بله. این مدل سختگیرانه باید به سایر حوزههای ساختوساز هم تعمیم یابد. بهویژه در پروژههایی که پیمانکاران عمده مبالغ را دریافت میکنند، اما در زمان بروز مشکل، تمام بار مسئولیت بر دوش مهندس ناظر قرار میگیرد.
«امروز پیمانکاری بیشترین مبلغ را دریافت میکند اما وقتی ساختمانی دچار مشکل میشود، مهندسی که شاید یکصدم دستمزد او را هم نگرفته، مورد پیگرد قرار میگیرد. این ناعادلانه است.»
🚧 ورود افراد فاقد صلاحیت؛ تهدید جدی
یکی دیگر از مسائل اساسی در کاهش کیفیت ساختوساز، ورود افراد فاقد صلاحیت به این حوزه است. بر اساس مبحث دوم مقررات ملی ساختمان، ساختوساز باید توسط افراد دارای صلاحیت انجام شود. اما در عمل، بسیاری از افرادی که تجربه یا تخصص فنی ندارند، وارد عرصه ساختمانسازی شدهاند.
«در زنجان افراد زیادی از صنوف غیرمرتبط مثل طلا فروش، موبایلفروش یا فروشنده پوشاک وارد حوزه ساختوساز شدهاند. نتیجهاش هم پایین آمدن کیفیت و بیاعتنایی به اصول فنی است.»
⚠️ کارگر غیرآموزشدیده و مصالح غیر استاندارد
افزایش ساختوسازهای غیراصولی نهتنها به دلیل پیمانکاران فاقد صلاحیت بلکه ناشی از استفاده از کارگران بدون آموزش کافی و مصالح ساختمانی غیراستاندارد نیز هست. به اعتقاد کارشناسان، تا زمانی که این زنجیره اصلاح نشود، نمیتوان انتظار داشت سطح ایمنی و دوام ساختمانها بهبود یابد.
📊 جدول: مقایسه مسئولیت در ساختوسازهای فعلی
نقش در پروژه | میانگین دریافتی | میزان مسئولیت در صورت حادثه | وضعیت صلاحیت |
---|---|---|---|
پیمانکار اصلی | بسیار بالا | معمولاً پایین | گاهی فاقد صلاحیت |
مهندس ناظر | پایین | بسیار بالا | دارای پروانه رسمی |
کارگر | حداقلی | بدون مسئولیت مستقیم | اغلب فاقد آموزش رسمی |
مجری گازکشی | متوسط | بسیار بالا (با کنترل شدید) | تحت نظارت کامل |
✅ راهکارها برای خروج از بحران
۱. ایجاد نظام جامع مسئولیتپذیری برای تمامی عوامل پروژه
۲. حذف افراد فاقد صلاحیت از روند ساختوساز
۳. آموزش گسترده کارگران ساختمانی و ارتقاء مهارت آنان
۴. استفاده اجباری از مصالح استاندارد و دارای تاییدیه
۵. تدوین سازوکارهای تنبیهی و تشویقی مشابه سیستم گازکشی
۶. همکاری نهادهای دولتی، نظام مهندسی و دستگاه قضایی
❓ سوالات متداول
✔️ چرا مسئولیت ساختوساز بین افراد مختلف تقسیم نمیشود؟
زیرا در سازوکار فعلی، تمرکز مسئولیت بیشتر بر مهندس ناظر است و نظام پاسخگویی مشخصی برای دیگر نقشها تعریف نشده است.
✔️ آیا ورود افراد فاقد صلاحیت به ساختوساز قانونی است؟
خیر. طبق مقررات ملی ساختمان، تنها افراد دارای صلاحیت و پروانه معتبر حق ورود به پروژههای ساختمانی را دارند.
✔️ آیا تجربه گازکشی در مناطق دیگر هم موفق بوده؟
بله، در بسیاری از استانها با همین شیوه سختگیرانه توانستهاند تخلفات را به حداقل برسانند.
📝 جمعبندی
صنعت ساختمان ایران نیازمند یک تحول جدی در نظام پاسخگویی و مسئولیتپذیری است. تجربه موفق در حوزه گازرسانی نشان میدهد که با طراحی دقیق و اجرای قاطع، میتوان ساختوساز ایمن و باکیفیت را به واقعیت تبدیل کرد. وقت آن رسیده که همه افراد دخیل در پروژههای ساختمانی بدانند که مسئولند، پاسخگو هستند و نباید از زیر بار وظایف خود شانه خالی کنند.