🔴 بختگان در خطر؛ از خشکی تالاب تا فرونشست زمین
تالاب بین‌المللی بختگان که روزگاری پناهگاه هزاران پرنده مهاجر و زیستگاه گونه‌های بی‌نظیر جانوری بود، امروز درگیر یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی جنوب کشور شده است. خشک‌سالی، سدسازی‌های بی‌رویه و تخصیص نیافتن حقابه، نه‌تنها این تالاب را به کانون گردوغبار تبدیل کرده، بلکه سلامت مردم منطقه و اکوسیستم‌های اطراف را نیز به مخاطره انداخته است.
📍 بختگان کجاست و چرا مهم است؟
تالاب بختگان در ۲۲۰ کیلومتری شرق شیراز و در شهرستان‌های نی‌ریز، استهبان، خرامه، بختگان و ارسنجان قرار دارد. این تالاب بیش از ۸۵ هزار هکتار وسعت داشته و دومین دریاچه بزرگ ایران بعد از ارومیه به شمار می‌رود.
🔹 اهمیت بختگان:
-
پناهگاه زمستانی پرندگان مهاجر از روسیه و سیبری
-
نقش مهم در تعادل آب‌وهوایی منطقه
-
تغذیه آب‌های زیرزمینی و حفظ پوشش گیاهی اطراف
🐦 سرنوشت پرندگان مهاجر
در گذشته، پرندگانی مانند فلامینگو، درنا، آب‌چلیک، مرغابی و غاز به این تالاب مهاجرت می‌کردند. اما در سال‌های اخیر به دلیل خشکی دریاچه، هزاران پرنده در بستر نمکزار و خشک آن گرفتار شده و جان باخته‌اند.
🚫 چرا بختگان خشک شد؟
کارشناسان عوامل متعددی را در نابودی بختگان مؤثر می‌دانند، اما اصلی‌ترین دلیل، سدسازی‌های متعدد در مسیر رودخانه‌های تأمین‌کننده آب تالاب است.
🏗️ سدهایی که نفس بختگان را گرفتند:
-
سد درودزن (۱۳۵۱): کاهش قابل‌توجه آب ورودی از رودخانه کر
-
سد سیوند: قطع جریان سیلاب‌های رودخانه سیوند به رودخانه کر
-
سد ملاصدرا: مسدود کردن آب‌های بالادست رودخانه کر
مجموعه این اقدامات، منبع اصلی تغذیه بختگان را خشک کرده و در نهایت باعث ازبین‌رفتن این تالاب ارزشمند شده‌اند.
🌪️ پدیده فرونشست و طوفان نمک
طبق گزارش کارشناسان، با خشک‌شدن کامل تالاب، پدیده فرونشست زمین در اطراف آن آغاز شده و گردوغبار نمکی ناشی از املاح باقیمانده در بستر تالاب، به تهدیدی برای سلامت مردم منطقه تبدیل شده است.
🔸 پیامدهای زیست‌محیطی خشکی بختگان:
-
انتشار گردوغبار آلوده و نمکی
-
آسیب به سلامت اهالی منطقه
-
نابودی تدریجی پوشش گیاهی و بیابان‌زایی
-
کاهش رطوبت نسبی هوا
🧭 تلاش‌ها برای احیای تالاب بختگان
🚰 رهاسازی حق‌آبه از سد درودزن
رئیس اداره بهره‌برداری و نگهداری سد درودزن اعلام کرده که با تصویب کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی، حق‌آبه تالاب بختگان از این سد رهاسازی شده است. دبی این آب ۳۰ مترمکعب در ثانیه است و به‌طور مستمر به سمت تالاب جاری می‌شود.
🔹 آمار فعلی سد درودزن (تا ۱۸ خرداد ۱۴۰۴):
-
حجم کل مخزن: ۴۸۴ میلیون مترمکعب
-
حجم مفید قابل استفاده: ۱۵۳ میلیون مترمکعب
-
در سال گذشته: ۵۴۷ میلیون مترمکعب (با ۲۱۷ میلیون مترمکعب آب مفید)
با وجود این اقدام، هنوز مسیر طولانی برای احیای کامل تالاب در پیش است.
📄 سند تالاب بختگان در حال تدوین است
مدیرکل محیط زیست فارس، لیلا تاجگردون، با اعلام خبر تدوین سند رسمی بختگان، گفت: پس از تدوین سند تالاب پریشان، اکنون با همکاری دانشگاه شیراز، سند جامع تالاب بختگان در دست نگارش و پیگیری است. این سند می‌تواند مبنای برنامه‌ریزی دقیق برای حفظ و احیای این تالاب باشد.
🧪 ارزش‌های بوم‌شناسی تالاب بختگان
-
تنوع ژنتیکی بالا در پرندگان، ماهیان و دوزیستان
-
منبع تأمین آب‌های زیرزمینی دشت‌های اطراف
-
نقش در تعدیل اقلیم منطقه
-
اشتغال غیرمستقیم برای ساکنان بومی (صید، گردشگری و کشاورزی)
⚠️ تالاب‌های فارس در بحران
نبی‌الله مرادی، معاون محیط‌زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست فارس، هشدار داده که تالاب‌های دیگر استان مانند پریشان، مهارلو و کافتر نیز یا خشک شده‌اند یا در آستانه فرونشست قرار دارند. به‌ویژه مهارلو که اکنون به کانون گردوغبار قرمز و بحران زیست‌محیطی جدی تبدیل شده است.
💡 راهکارهایی برای نجات بختگان
برای بازگرداندن زندگی به بختگان، کارشناسان پیشنهادهایی را مطرح کرده‌اند:
✅ اقدامات ضروری:
-
تخصیص کامل و به‌موقع حق‌آبه قانونی تالاب
-
کاهش برداشت‌های غیرمجاز از آب‌های سطحی و زیرزمینی
-
توسعه کشاورزی پایدار و تغییر الگوی کشت در منطقه
-
آموزش و جلب مشارکت جوامع محلی در حفاظت از تالاب
-
حذف یا مدیریت سدهای غیراقتصادی در مسیر رودخانه‌های سیوند و کر
💬 سخن پایانی
تالاب بختگان دیگر تنها یک دریاچه خشک نیست؛ نمادی از غفلت ما نسبت به منابع طبیعی و هشدار آشکار برای آینده محیط‌زیست کشور است. اگر امروز گامی جدی برای احیای آن برداشته نشود، فردا باید بهای سنگینی بابت نابودی زیست‌بوم منطقه بپردازیم.
❓ سوالات متداول درباره تالاب بختگان
1. دلیل اصلی خشک شدن تالاب بختگان چیست؟
سه سد بزرگ (درودزن، سیوند و ملاصدرا) در مسیر رودخانه‌های اصلی منتهی به بختگان باعث قطع جریان آب شده‌اند.
2. آیا حق‌آبه تالاب بختگان رها شده است؟
بله، طبق اعلام مسئولان، در خرداد ۱۴۰۴، حق‌آبه مشخص‌شده از سد درودزن به تالاب رها شده است.
3. چه گونه‌هایی در این تالاب زیست می‌کردند؟
فلامینگو، درنا، غاز، مرغابی، آب‌چلیک و ده‌ها گونه مهاجر و بومی دیگر.
4. سند تالاب بختگان چه زمانی آماده می‌شود؟
در حال حاضر با همکاری دانشگاه شیراز، در مرحله تدوین است.
ارتباط بین اختلالات خواب در بارداری
رفلاکس نوزاد از علائم تا درمان
