صدای نخبگان در بزنگاه‌های تاریخی؛ ضرورت گفت‌وگوی مستمر با جامعه برای عبور از بحران‌ها
تهران- ایرنا – «غلامرضا غفاری» جامعه‌شناس و استاد دانشگاه، در تحلیلی از وضعیت کنونی کشور تأکید می‌کند که نخبگان باید به‌طور پیوسته با جامعه صحبت کنند و این انتظار را ایجاد کنند که جامعه تاب و تحمل خود را در این زمانه نشان دهد. این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که ایران با تحولات گسترده اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی روبه‌روست و نقش نخبگان در عبور از این مقاطع حساس، بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است.
شرایط حساس امروز ایران؛ ضرورت تعامل نخبگان و جامعه
تنوع و پیچیدگی مسائل اجتماعی
امروز جامعه ایران با شرایط متنوع و پیچیده‌ای مواجه است. تحولات سریع اقتصادی، فشارهای معیشتی، تغییرات فرهنگی، گسترش فناوری‌های ارتباطی و موج‌های متنوع مطالبات اجتماعی، فضای عمومی کشور را متأثر کرده است. در چنین شرایطی، جامعه‌شناسان بر این باورند که نخبگان نمی‌توانند در حاشیه بنشینند و صرفاً نظاره‌گر باشند.
غلامرضا غفاری با اشاره به همین موضوع تصریح می‌کند:
«نخبگان باید به طور پیوسته با جامعه صحبت کنند و این انتظار را ایجاد کنند که جامعه تاب و تحمل خود را در این زمانه نشان دهد.»
نقش نخبگان در کاهش شکاف‌های اجتماعی
یکی از چالش‌های کنونی ایران، گسترش شکاف‌های اجتماعی و سیاسی است. غفاری تأکید می‌کند که وظیفه نخبگان، صرفاً تحلیل مسائل نیست، بلکه باید با مردم وارد گفت‌وگوی مستقیم شوند و واقعیت‌ها را با آنان در میان بگذارند. به گفته او، این تعامل باعث می‌شود مردم احساس کنند در فرآیند تصمیم‌سازی حضور دارند و در نتیجه اعتماد عمومی تقویت می‌شود.
تاب‌آوری اجتماعی؛ کلید عبور از بحران‌ها
معنای تاب‌آوری در جامعه ایران
تاب‌آوری اجتماعی مفهومی است که در سال‌های اخیر در ادبیات اجتماعی ایران پررنگ شده است. به‌ویژه پس از حوادثی مانند تحریم‌های اقتصادی، شیوع کرونا، نوسانات ارزی و فشارهای معیشتی، این اصطلاح جایگاه خاصی یافته است.
غفاری معتقد است که تاب‌آوری به معنای توانایی جامعه در تحمل بحران‌ها و عبور از شرایط دشوار است. اما تاب‌آوری بدون امید و بدون افق روشن امکان‌پذیر نیست. او می‌گوید:
«مردم باید بدانند چرا باید تحمل کنند و به چه هدفی قرار است برسند. اگر مردم احساس کنند فشارها بی‌دلیل است، تاب‌آوری آنان کاهش می‌یابد.»
خستگی روانی جامعه
طبق نتایج برخی پژوهش‌های داخلی، جامعه ایران در سال‌های اخیر دچار نوعی خستگی روانی شده است. مشکلات معیشتی، تورم، بیکاری و فشارهای اقتصادی، بسیاری از خانواده‌ها را درگیر کرده است. در چنین شرایطی، نقش نخبگان در امیدآفرینی و تزریق انگیزه به جامعه اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
تجربه تاریخی ایران؛ نخبگان در بزنگاه‌های سرنوشت‌ساز
نگاهی به گذشته
در بسیاری از مقاطع حساس تاریخ ایران، نخبگان نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کرده‌اند. از دوران مشروطه تا پیروزی انقلاب اسلامی و حتی در بحران‌های پس از انقلاب، همواره این نخبگان بودند که با روشنگری، مردم را آرام کردند یا جامعه را به سمت مقاومت و تاب‌آوری سوق دادند.
غفاری با اشاره به این پیشینه تأکید می‌کند:
«امروز نیز شرایط تفاوت چندانی ندارد. فقط جنس تحولات پیچیده‌تر شده و ابزارهای ارتباطی تغییر یافته است.»
ارتباط میان تاریخ و وضعیت امروز
با توجه به تحولات سریع اجتماعی و اقتصادی، غفاری معتقد است که نخبگان نمی‌توانند نقش تاریخی خود را فراموش کنند. او هشدار می‌دهد که اگر نخبگان سکوت کنند، فضای خالی آنان با شایعات، اطلاعات غلط و تحلیل‌های غیرکارشناسی پر خواهد شد. این موضوع می‌تواند تبعات جدی برای ثبات اجتماعی کشور داشته باشد.
نقش نخبگان در مقابله با شایعات و اخبار جعلی
گسترش شبکه‌های اجتماعی و اخبار جعلی
یکی از مهم‌ترین چالش‌های امروز ایران، گسترش شایعات و اخبار جعلی است. شبکه‌های اجتماعی به‌سرعت اخبار نادرست را منتشر می‌کنند و در بسیاری از موارد، جامعه را دچار سردرگمی می‌کنند. غفاری معتقد است که در چنین شرایطی، نخبگان باید پیشگام شوند و با زبان ساده، واقعیات را با مردم در میان بگذارند.
او تأکید می‌کند:
«وقتی مردم پاسخ روشنی از مسئولان یا نخبگان نمی‌شنوند، به منابع غیررسمی پناه می‌برند. این موضوع می‌تواند بی‌اعتمادی را عمیق‌تر کند.»
ضرورت اطلاع‌رسانی شفاف
به اعتقاد غفاری، اطلاع‌رسانی شفاف و صادقانه بهترین راهکار برای مقابله با موج شایعات است. مردم حتی اگر با حقایق تلخ مواجه شوند، ترجیح می‌دهند واقعیت را از زبان نخبگان بشنوند تا این‌که در فضای پرابهام و شایعات رها شوند.
زبان نخبگان؛ ساده و صادقانه
پرهیز از پیچیدگی‌های علمی
یکی دیگر از نکات مهم در سخنان غفاری، تأکید بر ساده‌سازی زبان نخبگان است. او معتقد است که نخبگان نباید صرفاً در دایره تخصصی خود سخن بگویند. بلکه باید تحلیل‌های پیچیده را به زبانی قابل‌فهم برای عموم مردم تبدیل کنند. این موضوع به‌ویژه برای قشر جوان جامعه اهمیت بیشتری دارد.
غفاری می‌گوید:
«مردم بیش از هر چیز به صداقت نیاز دارند. حتی اگر شرایط دشوار است، باید حقیقت را شنید. شنیدن حقیقت، هرچند تلخ، بهتر از بلاتکلیفی است.»
ارتباط مؤثر با نسل جوان
ایران کشوری جوان است و بخش قابل توجهی از جمعیت آن را جوانان تشکیل می‌دهند. این نسل نگاه متفاوتی به سیاست، اقتصاد و فرهنگ دارد. به اعتقاد غفاری، نخبگان باید بتوانند با این نسل ارتباط برقرار کنند و از ابزارهای نوین مانند شبکه‌های اجتماعی، پادکست‌ها و محتوای ویدیویی بهره ببرند.
نخبگان؛ حلقه وصل جامعه و حاکمیت
نقش دوگانه نخبگان
غفاری تأکید می‌کند که نخبگان نباید تنها سخنگوی حاکمیت باشند، بلکه باید سخنگوی مردم نیز باشند. این نقش دوگانه بسیار حساس و ظریف است. زیرا نخبگان باید هم مطالبات واقعی مردم را به حاکمیت منتقل کنند و هم شرایط واقعی کشور را برای مردم تشریح کنند.
او معتقد است:
«نخبگان باید واسطه‌ای باشند که هم مردم را آرام کنند و هم حاکمیت را از خواسته‌های واقعی جامعه آگاه سازند.»
تقویت سرمایه اجتماعی
یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های هر کشور، سرمایه اجتماعی است. اعتماد عمومی، احساس تعلق به جامعه و باور به آینده بهتر از جمله مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی محسوب می‌شوند. غفاری بر این باور است که نخبگان با گفت‌وگوی مستمر می‌توانند این سرمایه ارزشمند را حفظ و حتی تقویت کنند.
مسیر آینده؛ ضرورت شفافیت و امیدآفرینی
ترسیم افق روشن
غفاری تأکید می‌کند که جامعه برای تحمل فشارها نیاز به چشم‌انداز روشن دارد. سیاست‌گذاران باید مسیر مشخصی را برای عبور از بحران‌ها ترسیم کنند و نخبگان وظیفه دارند این مسیر را به زبان ساده برای مردم توضیح دهند. او معتقد است که مردم اگر بدانند مشکلات موقتی است و راه‌حلی وجود دارد، تاب‌آوری بیشتری از خود نشان خواهند داد.
تجربه جهانی
نمونه‌های جهانی نیز این واقعیت را تأیید می‌کند. مثلاً در بحران اقتصادی سال 2008 در آمریکا و اروپا، نخبگان اقتصادی و سیاسی با مردم سخن گفتند، شرایط واقعی را تشریح کردند و برنامه‌های عبور از بحران را توضیح دادند. این اقدام باعث حفظ آرامش روانی مردم شد. غفاری معتقد است که ایران نیز می‌تواند از این تجارب بهره بگیرد.
نتیجه‌گیری؛ سکوت نخبگان خطرناک است
سخنان غلامرضا غفاری را می‌توان هشداری جدی برای وضعیت کنونی ایران دانست. او با صراحت اعلام می‌کند که نخبگان باید با مردم سخن بگویند، واقعیت‌ها را شفاف بیان کنند و امید را در دل جامعه زنده نگه دارند. زیرا در غیر این صورت، فضای خالی آنان با شایعات، تحلیل‌های سطحی و گاه مغرضانه پر خواهد شد.
غفاری معتقد است:
«اگر نخبگان با جامعه سخن نگویند، دیگران این کار را خواهند کرد و در دنیای امروز، سکوت نخبگان به‌سرعت با صدای شایعات جایگزین می‌شود.»
امروز بیش از هر زمان دیگری، ایران به نخبگانی نیاز دارد که هم جامعه را بشناسند، هم واقعیات کشور را درک کنند و هم زبان مردم را بفهمند. تنها در این صورت است که می‌توان امید داشت جامعه تاب و تحمل خود را حفظ کند و آینده‌ای روشن پیش‌روی کشور گشوده شود.
دریافت وارنیش فلوراید توسط ۲۳ هزار
