ضرورت حفظ اصالت آیین‌ها و سنت‌های بومی در عزاداری‌های محرم
حفظ اصالت آیین‌ها و احترام به سنت‌های بومی و محلی در جریان برگزاری مراسم دینی و مذهبی، از جمله عزاداری‌های ماه محرم، ضرورتی است که همواره مورد تأکید کارشناسان فرهنگ، دین و جامعه‌شناسی بوده است. در استان اردبیل نیز که یکی از مناطق با پیشینه غنی مذهبی و فرهنگی محسوب می‌شود، اهمیت این موضوع دوچندان است. آیین‌های عزاداری محرم در اردبیل نه تنها یک مناسک مذهبی بلکه بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت فرهنگی مردم این دیار به شمار می‌رود و در طول قرن‌ها با باورها، هنرها و سنت‌های محلی در هم تنیده است.
ویژگی‌های آیین‌های عزاداری محرم در اردبیل
استان اردبیل یکی از مراکز مهم عزاداری در ایران است. مراسمی همچون شمع‌گردانی، طشت‌گذاری، چاووش‌خوانی، زنجیرزنی و برگزاری مجالس تعزیه، نمونه‌هایی از آیین‌های مذهبی این استان در ایام محرم هستند که ریشه در تاریخ و فرهنگ مردم این منطقه دارند.
یکی از معروف‌ترین آیین‌ها، مراسم طشت‌گذاری است که از چند روز پیش از محرم آغاز می‌شود و نمادی از همدلی، اخلاص و وفاداری شیعیان به امام حسین (ع) محسوب می‌شود. این آیین که از دوران صفویه در اردبیل رایج بوده، علاوه بر بُعد مذهبی، جلوه‌ای از انسجام اجتماعی و حفظ هویت فرهنگی مردم این خطه است.
تهدیدهای پیش روی سنت‌های بومی
با وجود این پیشینه غنی، در سال‌های اخیر برخی تغییرات در شکل برگزاری مراسم محرم مشاهده می‌شود که کارشناسان فرهنگی و مذهبی نسبت به آن هشدار می‌دهند. ورود سبک‌های جدید عزاداری، استفاده بی‌رویه از بلندگوهای پرقدرت، نوحه‌های با سبک‌های مدرن و حتی اجرای برخی حرکات که با روح و فلسفه عزاداری اصیل مغایرت دارد، موجب نگرانی دلسوزان فرهنگ دینی شده است.
کارشناسان معتقدند هرچند نوآوری در اجرای مناسک مذهبی امری طبیعی است، اما نباید به‌گونه‌ای باشد که اصالت آیین‌ها زیر سؤال برود یا سنت‌های بومی در سایه این تغییرات کمرنگ شوند.
تأثیر حفظ سنت‌های بومی بر هویت نسل جوان
یکی از دلایل اهمیت حفظ آیین‌های اصیل عزاداری، تأثیر مستقیم آن بر هویت نسل جوان است. جوانان امروز در معرض حجم وسیعی از اطلاعات و سبک‌های فرهنگی جهانی قرار دارند و حفظ آیین‌های بومی می‌تواند پیوند آنان را با ریشه‌های مذهبی و فرهنگی تقویت کند.
حجت‌الاسلام «سیدجواد موسوی»، یکی از روحانیان فعال در امور مذهبی اردبیل، در این خصوص می‌گوید: «محرم و آیین‌های آن نه فقط سوگواری است، بلکه فرصتی است تا ارزش‌های دینی و فرهنگی را به نسل جدید منتقل کنیم. وقتی این مراسم با اصالت و مطابق سنت‌های بومی برگزار شود، تأثیرگذاری آن چند برابر خواهد بود و جوانان احساس تعلق بیشتری به دین و فرهنگ خود پیدا می‌کنند.»
نقش هیأت‌های مذهبی در صیانت از اصالت آیین‌ها
هیأت‌های مذهبی اردبیل همواره نقشی کلیدی در زنده نگه‌داشتن آیین‌های اصیل محرم داشته‌اند. بسیاری از این هیأت‌ها با پایبندی به سنت‌های گذشتگان، تلاش می‌کنند سبک‌های سنتی عزاداری مانند نوحه‌خوانی‌های بومی، استفاده از سازهای سنتی و حفظ نظم در مراسم را حفظ کنند.
«علی خادمی»، مسئول یکی از هیأت‌های مذهبی اردبیل، می‌گوید: «حفظ آیین‌های اصیل وظیفه ماست. گاهی برخی جوانان دوست دارند سبک‌های جدید را وارد کنند، اما ما باید آگاهانه مدیریت کنیم تا هم ذوق جوانان را در نظر بگیریم و هم اصالت مراسم را از دست ندهیم.»
خطر تجمل‌گرایی در مراسم عزاداری
یکی دیگر از چالش‌هایی که مراسم عزاداری محرم را تهدید می‌کند، تجمل‌گرایی است. در برخی مناطق، هزینه‌های سنگین برای تزئینات هیأت‌ها، پخش غذا و استفاده از سیستم‌های صوتی قدرتمند، اصل ساده‌زیستی و معنویت مراسم را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
کارشناسان مذهبی تأکید می‌کنند که فلسفه عزاداری محرم، یادآوری مظلومیت امام حسین (ع) و یارانش و ترویج روحیه ایثار و عدالت‌خواهی است و نباید این مراسم به محلی برای رقابت‌های پرهزینه و تجملاتی تبدیل شود.
وظیفه رسانه‌ها در تبیین اهمیت آیین‌های بومی
رسانه‌ها نیز نقش بسزایی در ترویج و حفظ سنت‌های بومی دارند. انتشار برنامه‌های مستند، گزارش‌های خبری از آیین‌های سنتی، گفت‌وگو با کارشناسان و انعکاس جلوه‌های معنوی عزاداری‌های بومی، می‌تواند آگاهی عمومی را نسبت به اهمیت این آیین‌ها افزایش دهد.
در سال‌های اخیر برخی رسانه‌های محلی و ملی تلاش‌های خوبی در این زمینه داشته‌اند، اما کارشناسان معتقدند این تلاش‌ها باید گسترده‌تر و تخصصی‌تر شود تا از کمرنگ شدن آیین‌های اصیل جلوگیری شود.
همکاری مردم، هیأت‌ها و نهادهای فرهنگی
حفظ اصالت آیین‌های عزاداری محرم، نیازمند همکاری همه‌جانبه مردم، هیأت‌های مذهبی، نهادهای فرهنگی، رسانه‌ها و روحانیون است. اجرای برنامه‌های آموزشی برای جوانان، برگزاری کارگاه‌های آشنایی با آیین‌های بومی، حمایت از هیأت‌های مذهبی سنتی و جلوگیری از تجمل‌گرایی در برگزاری مراسم، از جمله راهکارهایی است که می‌تواند به حفظ و تقویت این سنت‌های ارزشمند کمک کند.
سخن پایانی
عزاداری محرم در اردبیل، نمادی از عشق، ایمان و هویت فرهنگی مردم این استان است. حفظ اصالت آیین‌ها و سنت‌های بومی در این مراسم، نه‌تنها احترام به گذشته و ارزش‌های مذهبی است، بلکه سرمایه‌ای گرانبها برای انتقال فرهنگ و معنویت به نسل‌های آینده به‌شمار می‌رود.
کارشناسان و فعالان فرهنگی بر این باورند که با هم‌افزایی مسئولان، هیأت‌های مذهبی و مردم، می‌توان از اصالت آیین‌های محرم پاسداری کرد و اجازه نداد موج تغییرات سطحی، این میراث گرانسنگ را کمرنگ کند. چرا که عزاداری محرم تنها یک مراسم مذهبی نیست، بلکه ریشه در عمق باورها و هویت فرهنگی مردمان دیار عاشقان حسین (ع) دارد.
