مولانا و روان‌شناسی: نگاهی به آثار و آموزه‌های او در روان‌شناسی مدرن
مولانا یکی از بزرگترین شاعران و اندیشمندان تاریخ است که در آثارش به موضوعات عمیق انسانی و روحی پرداخته است. احمد کتابی، پژوهشگر و نویسنده برجسته در گفت‌وگویی با خبرنگار کتاب ایرنا، به مناسبت روز عرس مولانا و سالگرد درگذشت این شاعر بزرگ، به بررسی ابعاد مختلف شخصیت و آموزه‌های مولانا در زمینه روان‌شناسی پرداخت. او معتقد است که مولانا با شناختی ژرف از روان انسان‌ها، مسائلی را مطرح کرده که در روان‌شناسی مدرن نیز مورد توجه قرار گرفته است.
مولانا؛ دریای عمیق از معرفت و روان‌شناسی
احمد کتابی در این گفت‌وگو با اشاره به عظمت شخصیت مولانا گفت: «مولانا از دریا بالاتر و اقیانوس وسیع است که تا زمانی که به ساحل آن نرسیده باشید، نمی‌توانید متوجه عظمت آن شوید». این پژوهشگر درباره آثار مولانا توضیح داد که او توانسته با درک عمیق از روان انسان‌ها، مسائل پیچیده روان‌شناسی را در قالب اشعار و داستان‌هایش بیان کند. کتابی همچنین از تالیف سه کتاب در این زمینه خبر داد که از جمله آن‌ها می‌توان به «از دریای معارف مولانا» اشاره کرد که به بررسی جنبه‌های مختلف آثار مولانا پرداخته است.
روان‌شناسی در آثار مولانا: پیشگامی در فرافکنی و روانکاوی
یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که مولانا در آثار خود به آن پرداخته است، مسأله فرافکنی است. به گفته کتابی، مولانا با دقت و در ژرفای عمیق به این سازوکار روانی اشاره کرده است. فرافکنی به این معناست که انسان‌ها ناخودآگاه مشکلات و اشتباهات خود را به دیگران نسبت می‌دهند تا از احساس گناه و فشار روانی خود کاسته شود. در مثنوی مولانا، حداقل 10 داستان وجود دارد که به این موضوع پرداخته است. یکی از این داستان‌ها، داستان چهار هندو است که در آن، مولانا به وضوح مسأله فرافکنی را بیان کرده است.
در این داستان، هر یک از چهار نفر تلاش می‌کنند مشکلات خود را به دیگران نسبت دهند، اما در نهایت هیچ‌کدام به حقیقت دست نمی‌یابند و همه آن‌ها از مسیر درست گم می‌شوند. این داستان، که بخشی از مثنوی معنوی است، دقیقاً همان فرآیندی را شرح می‌دهد که امروزه در روان‌شناسی مدرن به آن پرداخته می‌شود.
شباهت‌های دیدگاه‌های مولانا با نظریات فروید
کتابی در ادامه به تشابهات میان دیدگاه‌های مولانا و روانکاوی فروید اشاره کرد. وی توضیح داد که در بسیاری از آثار مولانا، می‌توان مشابهات زیادی با روش‌های روانکاوی فروید مشاهده کرد. به ویژه در داستان “کنیزک و پادشاه”، مولانا به روشی مشابه با روانکاوی، بیمار را در شرایطی قرار می‌دهد که او آزادانه مشکلات خود را بیان کند تا درمانی برای آن پیدا شود. این داستان که در دفتر اول مثنوی آمده است، به وضوح نشان می‌دهد که مولانا به مسائل روان‌شناختی انسان‌ها توجه داشته و درک عمیقی از روان‌شناسی انسان‌ها داشته است.
در این داستان، پادشاه به همراه مشاوران خود در تلاش است تا به مشکل کنیزک بیمار رسیدگی کند. اما پس از شکست در درمان او، متوجه می‌شوند که درمان واقعی تنها زمانی رخ می‌دهد که شخص خود قادر به بیان مشکلاتش باشد. این مفهوم مشابه روش‌هایی است که فروید در روانکاوی به کار گرفته است.
اهمیت شناخت روان انسان از دیدگاه مولانا
به گفته احمد کتابی، یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های مولانا شناخت فوق‌العاده او از روحیات انسان‌هاست. این شناخت عمیق، که در اشعار و آموزه‌های او به خوبی نمایان است، به مولانا این امکان را داده است که مسائل روان‌شناسی و انسانی را به شکلی بسیار دقیق و علمی مورد بررسی قرار دهد. بسیاری از مفاهیمی که در روان‌شناسی مدرن توسط پژوهشگران بزرگی مانند فروید مطرح شده، در آثار مولانا نیز به نوعی بیان شده است. این نشان می‌دهد که مولانا نه تنها یک شاعر بزرگ بلکه یک پژوهشگر روان‌شناسی نیز بوده است.
تأثیر آموزه‌های مولانا بر روان‌شناسی معاصر
آثار مولانا نه تنها در دنیای شعر و فلسفه بلکه در روان‌شناسی معاصر نیز تأثیرات عمیقی گذاشته است. پژوهشگران معاصر در تلاشند تا ابعاد مختلف آثار مولانا را در زمینه‌های روان‌شناسی، به‌ویژه تکنیک‌های درمانی و تحلیل روانی مورد بررسی قرار دهند. این بررسی‌ها نشان می‌دهند که مولانا پیش از آنکه روان‌شناسی مدرن به شکل کنونی شکل بگیرد، بسیاری از اصول اولیه روانکاوی و درمان‌های روان‌شناختی را در قالب اشعار و داستان‌هایش به نوعی مطرح کرده است. آگاهی از این موضوعات می‌تواند برای کسانی که به دنبال فهم عمیق‌تری از روان انسان هستند، آموزنده و مفید باشد.
اهمیت مطالعه آثار مولانا در عصر حاضر
مطالعه آثار مولانا در دنیای امروز به‌ویژه برای کسانی که با مشکلات روحی و روانی مواجه هستند، اهمیت زیادی دارد. در دنیای پرمشغله و پیچیده‌ی امروزی، بسیاری از افراد با احساسات منفی همچون اضطراب، افسردگی و استرس دست و پنجه نرم می‌کنند. آموزه‌های مولانا در زمینه پذیرش خود، شناخت درونی و پایان دادن به تضادهای درونی می‌تواند راهگشا باشد. او با استفاده از نمادها و استعاره‌های عمیق، انسان‌ها را به دنیای درونشان می‌برد و آن‌ها را به سفر روحانی برای رسیدن به آرامش و معنویت دعوت می‌کند. مطالعه این آثار می‌تواند به انسان‌ها کمک کند تا به مشکلات روانی خود پی ببرند و روش‌های بهبود وضعیت روانی‌شان را پیدا کنند.
نتیجه‌گیری
آثار مولانا نه تنها در زمینه‌های فلسفی و عرفانی بلکه در روان‌شناسی نیز اهمیت زیادی دارند. او به شناخت عمیق از روان انسان‌ها پرداخته و مسائلی را مطرح کرده که امروز در روان‌شناسی مدرن نیز مورد توجه قرار گرفته است. بررسی این آثار و توجه به جزئیات روان‌شناختی که در آن‌ها نهفته است، می‌تواند به ما کمک کند تا درک بهتری از خود و دیگران پیدا کنیم و به درمان و رشد روانی دست یابیم.
نوشته های مشابه
