سند ملی توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی؛ بافت‌های ناکارآمد شهری
به گزارش ایرنا، هیات وزیران در جلسه‌ای که در ۱۰ دی ۱۴۰۲ برگزار شد، سند ملی توانمندسازی و سامان‌دهی سکونتگاه‌های غیررسمی را تصویب کرد. این سند که به همت وزارتخانه‌های راه و شهرسازی، کشور، تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان برنامه و بودجه تهیه شده، به عنوان یک چارچوب راهبردی و اجرایی در راستای سامان‌دهی بافت‌های ناکارآمد شهری مطرح می‌شود. تصویب این سند به‌طور قطع نقطه عطفی در سیاستگذاری برای بهبود شرایط سکونتگاه‌های غیررسمی به حساب می‌آید.
چرا تدوین این سند ضروری بود؟
حمید رمضانی، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، در گفت‌وگو با ایرنا، به اهمیت این سند اشاره کرد و گفت: این سند، در راستای اجرای جزء ۳ بند «الف» ماده ۱۲۰ از برنامه ششم توسعه تدوین شده و می‌تواند به عنوان یکی از اقدامات اساسی دولت برای کاهش فقر شهری مطرح شود. همچنین او به نقش برجسته این سند در برنامه هفتم توسعه کشور اشاره کرد.
وی افزود که این سند حاصل همکاری بین وزارتخانه‌ها و پژوهشگاه‌هاست و با مشارکت کارشناسان و صاحب‌نظران در حوزه‌های مختلف، به ویژه مدیریت سکونتگاه‌های غیررسمی، تدوین شده است.
چالش‌ها و مشکلات سیاستگذاری پیشین
رمضانی به مشکلات و ضعف‌های سیاست‌های قبلی در مدیریت سکونتگاه‌های غیررسمی پرداخت و گفت: سیاست‌های گذشته به دلیل نبود رویکردهای پیشگیرانه و پیش‌نگرانه، ناهماهنگی میان نهادهای اجرایی، و تمرکز بیش از حد بر ابعاد کالبدی و فیزیکی، نتوانستند به‌طور مؤثر از گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی جلوگیری کنند. در این راستا، این سند تلاش دارد تا با ارائه رویکردی یکپارچه، مدیریت بهتری را برای سامان‌دهی این سکونتگاه‌ها فراهم کند.
کلان‌مسائل و چالش‌های اصلی در حوزه سکونتگاه‌های غیررسمی
حمید رمضانی در ادامه، برخی از چالش‌ها و کلان‌مسائل اصلی در این حوزه را برشمرد:
- کمرنگ بودن سیاست‌های پیشگیرانه: اگرچه سیاست‌های پیشگیرانه در اسناد گذشته مورد توجه قرار گرفته بود، اما در عمل به درستی اجرایی نشدند.
- خلأ سیاستگذاری اجتماعی مکان‌محور: این خلأ باعث تشدید فقر و بازتولید آن در سکونتگاه‌های غیررسمی شده است.
- پیوند ضعیف میان سیاست‌های فضایی و اجتماعی: این ضعف باعث عدم تأثیرگذاری مناسب سیاست‌ها بر بهبود شرایط سکونتگاه‌ها شده است.
- تمرکز بیش از حد بر ابعاد فیزیکی: بدون توجه به مسائل اجتماعی و اقتصادی ساکنان، مشکلات این سکونتگاه‌ها حل نشده باقی می‌ماند.
- کژکارکردی نهادی: نبود مدیریت یکپارچه و هم‌راستایی بین نهادهای اجرایی باعث بروز تعارضات و موازی‌کاری‌ها در سیاست‌گذاری‌ها شده است.
چارچوب و ساختار سند ملی توانمندسازی
در این سند، چارچوب راهبردی در هفت بخش کلیدی تنظیم شده است:
- تعاریف و مفاهیم کلیدی: شامل واژگانی همچون توانمندسازی، سامان‌دهی و مسائل مرتبط.
- مشخصه‌های سکونتگاه‌های غیررسمی: بررسی وضعیت اجتماعی، اقتصادی و کالبدی این سکونتگاه‌ها.
- اهداف و سیاست‌های کلیدی: پیشگیری از گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی، کاهش فقر و بهبود شرایط زندگی.
- اصول راهنما: تأکید بر مدیریت یکپارچه و توسعه دانش‌بنیان.
- انتظام‌بخشی نهادی و سازمانی: تمرکززدایی در برنامه‌ریزی و مدیریت مشارکتی.
- راهبردهای اجرایی: افزایش مشارکت مردمی و توسعه زیرساخت‌های شهری.
- سیاست‌ها و احکام نهادی: تعریف ساختارهای اجرایی و تخصیص بودجه و همکاری نهادها.
مسیر آینده و تأثیر اجرای این سند
رمضانی تأکید کرد که این سند به‌طور خاص وظایف دستگاه‌ها را مشخص کرده و راهکارهایی برای تسهیل همکاری بین نهادها ارائه داده است. او همچنین گفت که با توجه به بسته‌های سیاستی و شیوه‌نامه‌های اجرایی که در این سند گنجانده شده، می‌توان امیدوار بود که سیاست‌های سامان‌دهی و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی به مرحله‌ای مؤثرتر وارد شود.
نتیجه‌گیری و تأکید بر اجرای موفق سند
حمید رمضانی در پایان خاطرنشان کرد که اجرای موفق این سند نیازمند عزم جدی مسئولان است و امید دارد که با تحقق اهداف این سند، شرایط زندگی میلیون‌ها نفر از ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی بهبود یابد. وی تأکید کرد که این سند می‌تواند به عنوان یک نقطه عطف در سیاستگذاری شهری عمل کرده و موجب تحول در مدیریت سکونتگاه‌های غیررسمی کشور شود.
