ادبیات کودک و نوجوان؛ عرصه‌ای میان بیم و امید | میراث لورین، تلفیقی از فلسفه و تخیل
تهران – ایرنا | کارشناس ادبیات کودک و نوجوان، این حوزه را عرصه‌ای میان بیم و امید توصیف کرد و گفت: راهی که پیش روی نویسندگان و فعالان این حوزه قرار دارد، اگرچه دشوار است، اما نویدبخش و رو به آینده‌ای روشن خواهد بود. او همچنین با تأکید بر اهمیت ژرف‌ساخت‌های روایی، مجموعه «میراث لورین» را اثری فلسفی-تخیلی دانست که قابلیت بالایی در ارتقاء سطح فکری مخاطب دارد.
نگاهی کلی به وضعیت ادبیات کودک و نوجوان در ایران
ادبیات کودک و نوجوان در ایران از دهه‌های گذشته تاکنون، مسیری پر فراز و نشیب را پیموده است. از دوران طلایی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان گرفته تا رشد انتشارات خصوصی و گسترش ژانرهای نوین مانند علمی-تخیلی و فانتزی، شاهد شکل‌گیری یک منظومه پویا و متنوع در این حوزه بوده‌ایم. با این حال، چالش‌هایی مانند کم‌توجهی به عمق محتوایی، نبود حمایت کافی از نویسندگان جوان، و کمبود تحلیل‌های تخصصی همچنان احساس می‌شود.
ادبیات کودک؛ میان دغدغه فرهنگی و بازار اقتصادی
این کارشناس که سابقه تألیف و داوری در جشنواره‌های ادبی را دارد، در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا عنوان کرد:
«ادبیات کودک و نوجوان تنها سرگرمی نیست؛ این ادبیات، سکوی رشد فکری، اخلاقی و زیبایی‌شناختی نسل آینده است. متأسفانه در فضای نشر امروز، بسیاری از آثار برای جذب سریع مخاطب نوشته می‌شوند و از ژرفای محتوایی بی‌بهره‌اند.»
او افزود:
«در این میان، نویسندگانی هستند که هنوز به لایه‌های زیرین و ژرف‌ساخت‌های داستانی توجه دارند و آثارشان فقط برای سرگرمی نوشته نشده بلکه برای اندیشیدن طراحی شده‌اند.»
فلسفه در ادبیات نوجوان؛ مخاطب را دست‌کم نگیریم
در ادامه این گفت‌وگو، او به موضوع ورود مفاهیم فلسفی به داستان‌های کودک و نوجوان پرداخت و گفت:
«بسیاری گمان می‌کنند نوجوانان از درک مفاهیم عمیق فلسفی ناتوان هستند، درحالی‌که اگر زبان مناسبی به کار گرفته شود، نوجوانان بسیار هم مشتاق اندیشیدن و پرسیدن هستند. این ادبیات می‌تواند بذر پرسشگری و تعمق را در ذهن آن‌ها بکارد.»
او با اشاره به تجربه‌های جهانی در این زمینه افزود:
«در کشورهای توسعه‌یافته، کتاب‌های فلسفی-تخیلی برای نوجوانان بسیار جدی گرفته می‌شود. آثاری مانند دنیای سوفی یا چرخ زمان نشان می‌دهند که این نسل آماده دریافت پیام‌های جدی در قالب روایت‌های جذاب است.»
بررسی مجموعه «میراث لورین»؛ از تخیل تا تعمق
کارشناس ادبیات کودک و نوجوان در ادامه به مجموعه‌ای با عنوان «میراث لورین» اشاره کرد که اخیراً جلد پنجم آن به بازار آمده است.
وی گفت:
«این مجموعه را باید یکی از نمونه‌های موفق در تلفیق خیال‌پردازی و فلسفه دانست. داستان در دنیایی خیالی روایت می‌شود، اما در لایه‌های زیرین خود، دغدغه‌های هستی‌شناسانه، هویت، قدرت، خیر و شر و انتخاب‌های انسانی را مطرح می‌کند.»
او ادامه داد:
«نویسنده این مجموعه به خوبی توانسته تعادل میان کشش داستانی و عمق فکری را حفظ کند. چنین آثاری باید مورد حمایت قرار بگیرند تا جریان جدی‌تری در ادبیات نوجوان ایجاد شود.»
ساختار ادبی و سبک نگارش «میراث لورین»
مجموعه «میراث لورین» از زبان اول شخص روایت می‌شود و شخصیت‌محور است. مخاطب با قهرمانی همراه می‌شود که هم درگیر کشف قدرت‌های درونی خود است و هم با نیروهایی تاریک در بیرون مبارزه می‌کند. این دوگانه درونی-بیرونی، به نویسنده فرصت داده تا مفاهیمی چون شک، ایمان، اعتماد، خیانت و آزادی را به شکلی ملموس در قالب داستان بیان کند.
| جلد | عنوان | موضوع محوری | سال انتشار |
|---|---|---|---|
| ۱ | آغاز لورین | شناخت هویت | ۱۳۹۸ |
| ۲ | حلقه سکوت | تقابل قدرت و حقیقت | ۱۳۹۹ |
| ۳ | سایه‌های پنهان | کشف خیانت | ۱۴۰۰ |
| ۴ | بازگشت سپیده | آزادی و رهایی | ۱۴۰۱ |
| ۵ | فرجام روشنایی | انتخاب و سرنوشت | ۱۴۰۳ |
مشکلات حوزه تألیف در ادبیات نوجوان
این کارشناس در بخش دیگری از سخنان خود به مشکلات پیش روی نویسندگان ادبیات نوجوان اشاره کرد:
«دستمزد پایین، نبود امنیت شغلی، عدم حمایت دولتی و نبود نقدهای تخصصی، باعث شده بسیاری از نویسندگان با انگیزه از ادامه مسیر باز بمانند. آثار سطحی و بازاری جای آثار اندیشمندانه را گرفته‌اند و این خطرناک است.»
وی افزود:
«کتاب کودک باید هم جذاب باشد، هم عمیق. این دو ویژگی می‌توانند در کنار هم قرار گیرند، اگر نگاه نویسنده و ناشر حرفه‌ای و فرهنگی باشد نه صرفاً اقتصادی.»
لزوم گسترش نقد تخصصی و آموزش نویسندگان جوان
وی در ادامه اظهار کرد:
«نقد تخصصی در این حوزه بسیار کم است. بیشتر نقدها یا تبلیغاتی‌اند یا کلیشه‌ای. باید مراکز و محافل ادبی جدی برای بررسی آثار کودک و نوجوان ایجاد شود. همچنین کارگاه‌های داستان‌نویسی تخصصی برای نوجوانان و نویسندگان جوان اهمیت زیادی دارد.»
راهکارهایی برای ارتقاء ادبیات کودک و نوجوان
او در پایان راهکارهایی برای بهبود وضعیت این حوزه ارائه داد:
-
حمایت از نویسندگان و ناشران مستقل
-
ایجاد جشنواره‌های تخصصی در ژانرهای نوین مانند تخیلی، فلسفی، علمی
-
گسترش کتابخانه‌های تخصصی کودک در مدارس
-
استفاده از تجربه نویسندگان موفق جهانی برای ترجمه و بومی‌سازی آثار
-
آموزش سواد ادبی در مدارس
پرسش‌های متداول درباره ادبیات کودک و نوجوان
۱. آیا نوجوانان می‌توانند مفاهیم فلسفی را درک کنند؟
بله. اگر این مفاهیم با زبان داستان و در قالبی مناسب بیان شود، نوجوانان به‌راحتی با آن‌ها ارتباط برقرار می‌کنند.
۲. مجموعه «میراث لورین» برای چه رده سنی مناسب است؟
این مجموعه برای گروه سنی نوجوان، به‌ویژه ۱۳ تا ۱۸ سال طراحی شده و با سبک روایی خاص و مضامین عمیق، مخاطب را درگیر می‌کند.
۳. مهم‌ترین ضعف ادبیات کودک امروز چیست؟
کم‌توجهی به عمق محتوایی، ترجیح دادن بازار بر کیفیت ادبی و نبود نقد جدی از جمله ضعف‌های اصلی است.
۴. آیا امکان رشد جهانی برای ادبیات کودک ایران وجود دارد؟
بله. ادبیات کودک ایران ظرفیت‌های فراوانی دارد و در صورت توجه به ترجمه، تولید آثار باکیفیت و بهره‌گیری از ژانرهای جهانی، می‌تواند به بازار بین‌المللی نیز وارد شود.
۵. چه اقداماتی می‌تواند به رشد این حوزه کمک کند؟
سرمایه‌گذاری روی نویسندگان، حمایت رسانه‌ها، آموزش تخصصی و گسترش فرهنگ کتاب‌خوانی در مدارس از اقدامات مؤثر در رشد ادبیات کودک و نوجوان است.
جمع‌بندی
ادبیات کودک و نوجوان، بیش از هر زمان دیگر نیازمند توجه عمیق و نگاه آینده‌نگر است. آنچه از زبان کارشناسان این حوزه شنیده می‌شود، تلفیقی از دغدغه و امید است. مجموعه‌هایی چون «میراث لورین» نشان می‌دهد که می‌توان در این مسیر، هم تخیل را پروراند و هم اندیشه را عمیق ساخت.
اگر جامعه فرهنگی ما بتواند از چنین آثار و نویسندگانی حمایت کند، نسل آینده نه‌تنها کتاب‌خوان‌تر، بلکه متفکرتر و خلاق‌تر خواهد بود.
