لزوم پوست‌اندازی در نحوه فعالیت کتاب‌فروشان؛ زنگ خطری که جدی گرفته نشد 📚
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران همواره مهم‌ترین رویداد فرهنگی کشور بوده است. فرصتی که نه تنها ناشران، بلکه کتاب‌فروشان نیز هر ساله چشم انتظار آن بودند تا بخشی از هزینه‌های خود را جبران کنند. اما تصمیم ناگهانی شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه در سال ۱۴۰۴ (۲۰۲۵ میلادی) برای حذف کتاب‌فروشان از بخش فروش مجازی، نگرانی‌های گسترده‌ای را در این صنف به وجود آورد.
آیا این تصمیم می‌تواند باعث پوست‌اندازی و تحول در نحوه فعالیت کتاب‌فروشی‌ها شود؟ یا زنگ خطری است برای فروپاشی بخشی از شبکه توزیع کتاب در کشور؟
کتاب‌فروشان و بحران حذف از نمایشگاه
در دو دوره گذشته، کتاب‌فروشان در نمایشگاه کتاب، هرچند با نقدهای فراوان، مجوز حضور در بخش مجازی را داشتند. اما در دوره سی‌وششم، ناگهان این امکان از آن‌ها سلب شد.
بسیاری از کتاب‌فروشان برای این ۱۱ روز حساس، سرمایه‌گذاری کرده بودند؛ کتاب خریده، نیروی کار استخدام کرده و هزینه‌های سنگینی پرداخت کرده بودند. حذف ناگهانی، این سرمایه‌گذاری‌ها را با تهدید مواجه کرد.
از سوی دیگر، بسیاری از کتاب‌فروشان به دلیل شرایط سخت اقتصادی و افزایش هزینه‌های جاری، حتی با حضور در نمایشگاه هم قادر به ادامه فعالیت نبودند. کارشناسان معتقدند که این تصمیم می‌تواند در بلندمدت، منجر به تعطیلی شمار زیادی از کتاب‌فروشی‌های کوچک شود.
اجرای سلیقه‌ای قوانین، معضل بزرگ کتاب‌فروشان
مجید تیموری، مشاور حوزه بازاریابی کتاب، در میزگرد ایرنا تاکید کرد که یکی از مشکلات اصلی کتاب‌فروشان، اجرای سلیقه‌ای قوانین است.
او گفت:
«مسئولان فرهنگی بدون مطالعه روندهای گذشته تصمیم‌گیری می‌کنند. قوانین خلق‌الساعه و بدون پشتوانه کارشناسی وضع می‌شود که تنها گروهی خاص از آن نفع می‌برند و بقیه فعالان، خصوصاً کتاب‌فروشان، متضرر می‌شوند.»
تیموری معتقد است که فقدان ثبات در سیاست‌های فرهنگی، مانع از شکل‌گیری یک چرخه سالم مالی در صنعت نشر شده است.
ناشران مجبورند کتاب‌های خود را با چک‌های ۱۰ ماهه به شرکت‌های پخش بفروشند، اما در اثر تورم، ارزش پول آن‌ها در این فاصله افت می‌کند. شرکت‌های پخش نیز برای تامین نقدینگی به کتاب‌فروشان فشار می‌آورند، و این زنجیره معیوب ادامه دارد.
نیاز به اصلاح چرخه مالی در صنعت نشر
تیموری پیشنهاد می‌کند که برای حل مشکلات کتاب‌فروشان باید:
-
چرخه پرداخت میان ناشر، پخش و کتاب‌فروش اصلاح شود.
-
ناشر سریع‌تر به پول خود برسد.
-
شرکت پخش نقدینگی کافی برای ادامه فعالیت داشته باشد.
-
کتاب‌فروش سود بیشتری ببرد تا بتواند بقا پیدا کند.
او تاکید کرد که تنها با اصلاح قوانین و ثبات مدیریتی می‌توان به بهبود وضعیت کتاب‌فروشان امیدوار بود.
حذف فروش ناشران و نقش مغفول کتاب‌فروشان
علی حاجی‌تقی، مدیر انتشارات ارمغان طوبی، نیز در این میزگرد با صراحت از تغییر رویکرد دولت در قبال کتاب‌فروشان انتقاد کرد.
او توضیح داد که در طرح اولیه فروش مجازی، هدف این بود که فروش ناشران حذف شود و کتاب‌فروشان و شرکت‌های پخش تقویت شوند.
اما در عمل چه اتفاقی افتاد؟ برگزاری نمایشگاه همچنان در اختیار دولت باقی ماند و سیاست‌ها تغییر کرد. نتیجه این شد که:
-
فروش نمایشگاه به ناشران برگشت.
-
کتاب‌فروشان حذف شدند.
-
مشکلات صنفی کتاب‌فروشان عمیق‌تر شد.
حاجی‌تقی باور دارد تا زمانی که برگزاری نمایشگاه کتاب توسط دولت انجام شود، این مشکلات ادامه خواهد داشت.
بازار، نه دولت؛ راهکار واقعی نجات کتاب‌فروشان
یکی از مهم‌ترین نکات این میزگرد تاکید بر این بود که تنظیم بازار باید به دست بازار باشد، نه دولت.
بازار کتاب نیازمند قوانینی پایدار، شفاف و بین‌المللی است؛ قوانینی که بتواند:
-
رقابت سالم را تضمین کند.
-
قیمت‌گذاری منطقی ایجاد کند.
-
شبکه پخش رسمی را تقویت کند.
-
جلوی رواج پخش‌های زیرزمینی را بگیرد.
حاجی‌تقی معتقد است که اگر بازار آزاد و سالم شود، نیازی به برگزاری فروش فیزیکی کتاب توسط ناشر در نمایشگاه نیست و ناشران می‌توانند به فعالیت اصلی خود یعنی تولید کتاب‌های با کیفیت بپردازند.
پوست‌اندازی در فعالیت کتاب‌فروشی‌ها؛ یک ضرورت حیاتی
آیا حذف کتاب‌فروشان از نمایشگاه به معنی پایان کار آن‌هاست؟
مجید تیموری پاسخ می‌دهد: «نه!»
او تاکید می‌کند که کتاب‌فروشان باید پوست بیندازند. پوست‌اندازی در چند بخش باید اتفاق بیفتد:
-
تغییر دکوراسیون و فضای فروشگاهی: کتاب‌فروشی‌های سنتی نیاز به بازطراحی و مدرن‌سازی دارند.
-
رعایت مبانی برندینگ فروشگاهی: از ظاهر فروشگاه تا نحوه برخورد با مشتری، همه چیز باید حرفه‌ای شود.
-
تنوع خدمات: کتاب‌فروشی باید به مرکز فرهنگی تبدیل شود. کارگاه‌های آموزشی، جلسات نقد کتاب، رونمایی آثار جدید و برنامه‌های تعاملی با مخاطب می‌تواند فروشگاه را به فضایی پویا تبدیل کند.
-
قیمت‌گذاری شناور: تخفیف‌های هوشمندانه، همکاری با پلتفرم‌های فروش آنلاین و پیشنهادات ویژه برای مشتریان وفادار می‌تواند راهگشا باشد.
-
حضور فعال در فضای مجازی: شبکه‌های اجتماعی، سایت‌های فروش آنلاین، خبرنامه‌های ایمیلی و اپلیکیشن‌های موبایلی از ملزومات دنیای جدید کتاب‌فروشی هستند.
آینده کتاب‌فروشی‌ها؛ در گرو تغییر
با حذف کتاب‌فروشان از نمایشگاه، بخشی از درآمد آن‌ها آسیب می‌بیند، اما این پایان کار نیست.
کارشناسان معتقدند کتاب‌فروشان اگر تغییر کنند، نه تنها می‌توانند بقا پیدا کنند بلکه می‌توانند دوران طلایی جدیدی را تجربه کنند.
در دنیای امروز، تنها کتاب‌فروشی‌هایی موفق هستند که:
-
با مخاطب ارتباط عاطفی برقرار کنند.
-
تجربه خرید متفاوت و لذت‌بخشی ارائه دهند.
-
جامعه‌ای از علاقه‌مندان به کتاب در اطراف خود ایجاد کنند.
کتاب‌فروشی‌های موفق در سراسر دنیا، دیگر فقط محل فروش کتاب نیستند، بلکه فضاهایی فرهنگی، اجتماعی و حتی تفریحی هستند.
نتیجه‌گیری: تغییر اجتناب‌ناپذیر است
سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران زنگ خطری جدی برای کتاب‌فروشان بود.
تصمیم‌های ناگهانی و غیرکارشناسی، فقط بخشی از مشکلات است؛ مسئله اصلی، نیاز فوری به پوست‌اندازی و تحول در نحوه فعالیت کتاب‌فروشی‌هاست.
اگر کتاب‌فروشان بتوانند خود را با شرایط جدید وفق دهند، بازار کتاب دوباره شکوفا خواهد شد.
اگر در مقابل تغییر مقاومت کنند، متاسفانه سرنوشت بسیاری از آن‌ها تعطیلی خواهد بود.
آینده کتاب‌فروشی‌ها در ایران، بستگی مستقیم به شجاعت آن‌ها برای تغییر دارد.
