موسیقی نواحی ایران؛ روایتگر هویت قومی و تاریخی سرزمین مادری
موسیقی نواحی ایران یکی از کهن‌ترین جلوه‌های فرهنگی و هنری این سرزمین است؛ صدایی که از دل اقلیم‌های گوناگون، سنت‌های شفاهی و تجربه‌های جمعی مردم شکل گرفته و در طی سده‌ها از نسلی به نسل دیگر و از سینه‌ای به سینه‌ای منتقل شده است. این موسیقی نه تنها یک هنر، بلکه گونه‌ای روایتگر تاریخ، جغرافیا، آیین‌ها، اسطوره‌ها و رنج‌ها و شادی‌های مردمانی است که با فرهنگ خود زیسته‌اند و آن را در قالب نغمه و نوا به آیندگان سپرده‌اند.
تنوع موسیقی نواحی ایران
در جغرافیای متنوع ایران، موسیقی نواحی جلوه‌های گوناگونی دارد؛ از دوتارنوازی‌های خراسان تا مقامات کردی، از نغمه‌های عاشقانه آذری تا ضرب‌آهنگ‌های لری، از موسیقی آیینی جنوب تا منظومه‌های حماسی بلوچستان. این تنوع نه نشانه پراکندگی، بلکه گواهی بر انسجام فرهنگی ملت ایران است که در عین تفاوت‌های قومی و زبانی، به یکپارچگی فرهنگی دست یافته است. موسیقی نواحی را می‌توان حافظه شنیداری یک ملت دانست که بدون بهره‌مندی از نت‌نویسی و کتابت رسمی، توانسته روایتگر تاریخ محلی و ملی باشد.
هنرمندان موسیقی نواحی ایران
بسیاری از بزرگان موسیقی ایران ریشه در همین نواحی و سنت‌های شفاهی دارند. استادانی چون غلامعلی پورعطایی، حاج قربان سلیمانی، شاه‌میرزا مرادی، عاشق شجاعی، مراد بخشی، محسن جلیل‌زاده، مجتبی میرطهماسب، یدالله سمنانی و بسیاری دیگر تنها نوازنده یا خواننده نبوده‌اند، بلکه حاملان فرهنگی بوده‌اند که فراتر از نغمه‌ها، معنای عمیقی از زیست و تجربه انسانی را منتقل کرده‌اند.
چالش‌های موسیقی نواحی ایران
موسیقی نواحی ایران در طول تاریخ همواره با چالش‌هایی روبه‌رو بوده است؛ از نادیده‌گرفته‌شدن در سیاست‌های رسمی فرهنگی تا تضعیف موقعیت آن در برابر موسیقی شهری و تجاری. اما در دهه‌های اخیر مسئله‌ای جدید به دغدغه علاقه‌مندان این موسیقی افزوده شده است: چگونه می‌توان اصالت این موسیقی را در دوران جهانی‌شدن و تغییرات تکنولوژیک حفظ کرد؟ آیا موسیقی نواحی باید به همان شکل سنتی باقی بماند یا می‌تواند با حفظ جوهره خود، وارد دنیای جدید شود؟
پاسخ به این پرسش‌ها آسان نیست. چراکه موسیقی نواحی برخلاف برخی قالب‌های موسیقایی دیگر، به شدت وابسته به زمینه اجتماعی، زبان، آیین و زیست‌بوم است. هرگونه مداخله ناآگاهانه می‌تواند آن را از بستر اصلی‌اش جدا کرده و به کالایی سطحی و بی‌ریشه تبدیل کند. پژوهشگر ایرنا در گفت‌وگویی با «پیمان بزرگ‌نیا» و «صادق چراغی»، از نوازندگان و پژوهشگران موسیقی نواحی، تصویری جامع و نگران‌کننده از وضعیت فعلی این موسیقی ارائه می‌دهند؛ تصویری که ضمن هشدار به فرسایش اصالت‌ها، بر لزوم توجه همزمان به آموزش، رسانه و نقش مردم تأکید می‌کند.
بزرگ‌نیا: موسیقی نواحی ایران: دوراهی تجدد و اصالت در سایه بی‌توجهی
بزرگ‌نیا با اشاره به چالش‌های موسیقی نواحی ایران می‌گوید: «موسیقی نواحی امروزه با دو چالش اساسی روبروست: اول، مدیریت تغییرات اجتناب‌ناپذیر ناشی از جهانی شدن، نفوذ فضای مجازی و موسیقی‌های خارجی و دوم، حفظ اصالت و میراث ناملموس این موسیقی.» او تأکید می‌کند که این چالش‌ها، ۳۰ سال است که دغدغه فعالان این حوزه بوده و با فوت هنرمندان پیشکسوت، شدت یافته است.
این پژوهشگر موسیقی نواحی توضیح می‌دهد: «موسیقی نواحی به عنوان موسیقی ملی و مردمی ایران ذاتاً در حال تغییر و تحول است. تأثیر موسیقی‌های دیگر، چه از کشورهای همسایه و چه از غرب، بر سازها، تکنیک‌ها و مقام‌ها انکارناپذیر است.» او همچنین می‌افزاید که سازبندی‌های سنتی در حال تغییرند و برخی تکنیک‌ها و مقام‌ها در حال منسوخ شدن هستند.
وی تأکید می‌کند: «موسیقی نواحی باید با یک رویکرد تجددگرایانه به جریان‌سازی برای نسل جدید پرداخته و در عین حفظ اصالت‌های خود، جذابیت‌های جدیدی به دست آورد.»
چراغی: رسانه‌ها و تأثیر آن‌ها بر موسیقی نواحی
صادق چراغی، پژوهشگر و نوازنده موسیقی نواحی، معتقد است که رسانه‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای شکل‌دهی به فرهنگ عمومی، باید با نگاهی آگاهانه و همراه با اندیشه‌ورزی هدایت شوند. او در این زمینه به تاریخچه تأثیرگذاری رسانه‌ها اشاره کرده و می‌گوید: «رادیو و تلویزیون از زمان آغاز به کار خود، تأثیر بسیار زیادی بر فرهنگ عمومی گذاشته‌اند. این رسانه‌ها در ایران نیز باید نقشی سازنده‌تر در حفظ و اشاعه موسیقی نواحی ایفا کنند.»
چراغی همچنین به مشکلات موجود در رسانه ملی اشاره می‌کند و می‌گوید: «پنهان کردن سازها و نادیده گرفتن موسیقی نواحی در رسانه‌ها، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به این هنر وارد کرده است.» به باور او، رسانه‌ها باید از نظر سیاست‌های فرهنگی خود بازنگری کرده و موسیقی نواحی را در جایگاه واقعی‌اش قرار دهند.
راهکارها برای حفظ موسیقی نواحی ایران
برای حفظ موسیقی نواحی ایران در دنیای امروز، نیاز به چند اقدام اساسی است:
-
تأسیس مراکز آموزشی تخصصی: بزرگ‌نیا و چراغی هر دو بر لزوم تأسیس مراکز آموزشی ویژه موسیقی نواحی تأکید دارند تا هنرجویان با شیوه‌های سنتی و نوین آموزش ببینند.
-
حمایت از هنرمندان: باید حمایت‌های مالی و معنوی از هنرمندان موسیقی نواحی صورت گیرد تا آنان بتوانند به خلق آثار اصیل و ارزشمند ادامه دهند.
-
استفاده از رسانه‌ها: رسانه‌ها باید نقش مهمی در معرفی و ترویج موسیقی نواحی ایفا کنند و به این هنر توجه بیشتری داشته باشند.
-
ارتباط با نسل جدید: باید موسیقی نواحی به شکلی به روز و جذاب برای نسل جدید ارائه شود تا آن‌ها با این موسیقی کهن و ارزشمند ارتباط برقرار کنند.
نتیجه‌گیری
موسیقی نواحی ایران، به عنوان یکی از گنجینه‌های فرهنگی این سرزمین، نیازمند توجه ویژه است. این موسیقی نه تنها بخشی از تاریخ و هویت ایرانیان است، بلکه در صورت مدیریت درست می‌تواند در دنیای معاصر نیز به حیات خود ادامه دهد. با توجه به چالش‌های موجود، همگان، از هنرمندان و پژوهشگران گرفته تا رسانه‌ها و مردم، باید در حفظ و گسترش این میراث فرهنگی ارزشمند تلاش کنند.
مهاجرت نخبگان
احیای فرهنگ پهلوانی در یزد
تسریع پروژه‌های راه‌سازی مسیر اربعین در آذربایجان‌غربی
