✈️ ارجاع لایحه خدمات هوایی ایران و عراق به مجمع تشخیص مصلحت نظام
در شرایطی که تعاملات منطقه‌ای میان ایران و همسایگانش به‌ویژه عراق از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده، تصویب یا عدم تصویب یک لایحه دوجانبه هوایی می‌تواند تأثیرات مهمی بر روابط تجاری، توریستی و حتی امنیتی داشته باشد. اخیراً مجلس شورای اسلامی با پافشاری بر مصوبه خود درباره لایحه موافقت‌نامه خدمات هوایی ایران و عراق، این موضوع را برای تعیین تکلیف نهایی به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع داده است.
در این مقاله به بررسی ابعاد مختلف این لایحه، دلایل اختلاف نظر میان مجلس و شورای نگهبان، اهمیت راهبردی این موافقت‌نامه برای دو کشور، و چشم‌انداز آینده آن خواهیم پرداخت.
🧾 لایحه خدمات هوایی ایران و عراق چیست؟
این لایحه شامل یک موافقت‌نامه بین‌المللی دوجانبه است که چارچوب کلی همکاری‌های دو کشور در زمینه حمل‌ونقل هوایی را مشخص می‌کند. هدف اصلی آن:
-
توسعه پروازهای دوجانبه بین ایران و عراق
-
تعیین مقررات پرواز، امنیت و تعرفه‌ها
-
حل‌وفصل اختلافات هوایی از طریق داوری یا مکانیسم‌های حقوقی بین‌المللی
-
تسهیل تردد زائران و مسافران تجاری
📌 چالش اصلی: بند ۴ ماده ۱۵ و اختلاف‌نظر حقوقی
اختلاف اصلی میان مجلس و شورای نگهبان مربوط به بند ۴ ماده ۱۵ لایحه است. در این بند گفته شده که اگر در جریان داوری بین دو کشور، رئیس شورای سازمان بین‌المللی هواپیمایی کشوری نتواند داور را منصوب کند (مثلاً تبعه یکی از طرفین باشد)، این وظیفه به ترتیب به معاون رئیس و سپس به عضو ارشد بی‌طرف شورا واگذار می‌شود.
نظر شورای نگهبان:
شورای نگهبان معتقد است که این بند از نظر شرعی محل اشکال است، چرا که:
-
تعیین داور خارجی می‌تواند موجب سلطه بیگانگان بر فرایند حقوقی شود.
-
ممکن است با اصل استقلال قضایی و ولایت فقیه منافات داشته باشد.
-
استفاده از واژه‌ها و عبارات غیرفارسی، خلاف قانون اساسی است (طبق اصل ۱۵).
🏛️ اقدام مجلس: اصرار بر مصوبه
در تاریخ ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۴، مجلس شورای اسلامی با ۱۸۵ رأی موافق از ۲۲۹ نماینده حاضر بر مصوبه خود اصرار ورزید و لایحه را جهت بررسی به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع داد. این بدان معناست که اکنون تعیین سرنوشت این لایحه برعهده نهاد بالادستی نظام است که بین مجلس و شورای نگهبان داوری می‌کند.
🔍 اهمیت این موافقت‌نامه برای ایران و عراق
✅ تسهیل تردد زائران
هر سال میلیون‌ها زائر ایرانی برای حضور در اربعین حسینی، زیارت کاظمین، نجف و کربلا راهی عراق می‌شوند. برقراری توافق‌نامه‌ای پایدار می‌تواند باعث:
-
افزایش تعداد پروازها
-
کاهش هزینه بلیت هواپیما
-
تسهیل در صدور مجوزهای پرواز فوق‌العاده
✅ توسعه تجارت هوایی
ایران و عراق از شرکای تجاری مهم یکدیگر هستند. این لایحه به بهبود تجارت هوایی کالا و همچنین ترانزیت هوایی کمک می‌کند.
✅ توسعه صنعت هوانوردی ایران
با اجرای این لایحه، ایرلاین‌های ایرانی فرصت بیشتری برای گسترش ناوگان و افزایش پروازهای خارجی خواهند داشت و از سهم بیشتری در بازار هوایی عراق برخوردار می‌شوند.
📉 تجربه‌های مشابه؛ توافقات خدمات هوایی ایران با کشورهای دیگر
در سال‌های گذشته ایران با کشورهای زیادی از جمله قطر، ترکیه، امارات، آذربایجان و هند توافقات خدمات هوایی امضا کرده است. در تمام این توافقات بندهای مشابهی درباره داوری وجود دارد.
📊 جدول: مقایسه بند داوری در برخی موافقت‌نامه‌های ایران
| کشور طرف قرارداد | مکانیسم داوری پیشنهادی | نظر شورای نگهبان |
|---|---|---|
| ترکیه | رئیس شورای ایکائو | بدون ایراد |
| هند | میانجی‌گری بی‌طرف | تأیید شده |
| عراق | رئیس/معاون/عضو ارشد ایکائو | محل ایراد شرعی |
همان‌طور که پیداست، نکته اصلی در ایراد شورای نگهبان نه اصل داوری، بلکه ترتیب تعیین داور و تابعیت افراد منتخب است.
🧠 تحلیل کارشناسی: آیا شورای نگهبان در مسیر توسعه مانع‌سازی می‌کند؟
برخی کارشناسان حقوقی معتقدند که شورای نگهبان در مواردی مانند این لایحه بیش از آنکه نگران اجرای احکام شرعی باشد، تفسیری سخت‌گیرانه از استقلال قضایی ارائه می‌دهد. این موضوع می‌تواند در عمل باعث تاخیر در توسعه روابط بین‌المللی ایران شود، به‌ویژه در حوزه‌ای مانند هوانوردی که نیازمند هماهنگی جهانی است.
از سوی دیگر، عده‌ای بر این باورند که این حساسیت‌ها برای حفظ ساختار حقوقی کشور و جلوگیری از واگذاری بی‌حد و حصر اختیارات به نهادهای بین‌المللی ضروری است.
⚖️ نقش مجمع تشخیص مصلحت نظام
مجمع تشخیص مصلحت در موارد اختلافی مانند این، باید میان مصلحت عمومی کشور، اصول شرعی و الزامات اجرایی تعادل ایجاد کند. در صورت تأیید این لایحه توسط مجمع، دولت می‌تواند آن را به اجرا درآورد و روند همکاری هوایی با عراق آغاز شود.
❓سوالات متداول
1. این لایحه چه زمانی قابلیت اجرا دارد؟
در صورت تأیید مجمع تشخیص مصلحت، پس از امضای رئیس‌جمهور و انتشار در روزنامه رسمی، لازم‌الاجرا خواهد بود.
2. آیا ایران در گذشته با عراق توافق مشابهی داشته است؟
توافق‌های موقتی وجود داشته، اما این نخستین موافقت‌نامه جامع و دوجانبه با چارچوب حقوقی مشخص است.
3. آیا این لایحه تاثیری بر قیمت بلیت‌ها خواهد داشت؟
بله، افزایش پرواز و رقابت بین ایرلاین‌ها معمولاً باعث کاهش قیمت بلیت‌ها خواهد شد، به‌ویژه در ایام خاص مانند اربعین.
📚 جمع‌بندی
ارجاع لایحه خدمات هوایی ایران و عراق به مجمع تشخیص مصلحت نظام، یک گام مهم در مسیر نهادینه‌سازی روابط هوایی دو کشور محسوب می‌شود. این لایحه گرچه به ظاهر یک توافق فنی است، اما ابعاد سیاسی، اقتصادی و مذهبی گسترده‌ای دارد. با توجه به نیاز روزافزون به ارتباطات هوایی پایدار، امید می‌رود که مجمع با نگاه کارشناسی و مصلحت‌محور، تصمیمی اتخاذ کند که هم منافع ملی را تامین کند و هم مسیر توسعه دیپلماسی منطقه‌ای ایران را هموارتر سازد.
