🏛️ ثبت ملی مادی‌های اصفهان | شاهکار آبرسانی تاریخی در فهرست میراث معنوی کشور
💧 مادی‌ها؛ شبکه‌ای هوشمند از دوران باستان
🔹 مادی‌های اصفهان که به‌عنوان یکی از پیچیده‌ترین و هوشمندانه‌ترین سیستم‌های آبرسانی در ایران شناخته می‌شوند، به‌تازگی در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس کشور ثبت شدند.
به گفته سید روح‌الله سیدالعسگری، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان، مادی‌ها بازتاب‌دهنده‌ی دانش و شیوه‌ی بهره‌برداری مردم این منطقه از زاینده‌رود برای کشاورزی هستند.
🌿 این مجراهای آبی، از زاینده‌رود منشعب شده و در مسیرهای مختلف شهر اصفهان جریان دارند. در گویش محلی، به این نهرهای وسیع و فراخ، «مادی» گفته می‌شود که ریشه آن به واژه‌ی فارسی قدیم به‌معنای «رود کوچک» بازمی‌گردد.
🏞️ ۳۰۰ کیلومتر مادی در دل شهر اصفهان
📏 طبق اعلام مسئولان، حدود ۳۰۰ کیلومتر مادی قابل استفاده در شهر اصفهان وجود دارد. این شریان‌های حیاتی که از دل زاینده‌رود منشعب می‌شوند، طی قرن‌ها نقش مهمی در کشاورزی، فضای سبز و حتی تنظیم دمای محله‌ها داشته‌اند.
🔹 مهم‌ترین مادی‌های ثبت‌شده در اصفهان عبارت‌اند از:
-
مادی نیاصرم
-
مادی فرشادی
-
مادی فدن
-
مادی نایج و شایج
-
مادی ناجوان
✅ لازم به ذکر است مادی نیاصرم پیش‌تر به‌دلیل وسعت حریم و اهمیت تاریخی، به‌تنهایی در فهرست آثار ملی قرار گرفته بود. اینک با ثبت سایر مادی‌ها، مجموعه‌ی بزرگ‌تری از این سیستم سنتی، به‌صورت رسمی به‌عنوان میراث معنوی به ثبت رسیده است.
📜 طومار شیخ بهایی؛ سند حق‌آبه‌داری تاریخی
📚 یکی از مستندات مهم تاریخی درباره مادی‌ها، طومار شیخ‌بهایی است که نحوه تقسیم آب زاینده‌رود را بر اساس حق‌آبه میان محله‌ها و کشاورزان مشخص کرده است. این سند تاریخی، گواهی بر دانش فنی و اجتماعی مردم اصفهان در بهره‌برداری منصفانه از منابع طبیعی است.
🍲 ۲۴ میراث ناملموس دیگر نیز ثبت شد
🎉 همراه با ثبت مادی‌ها، ۲۴ اثر دیگر از میراث فرهنگی ناملموس استان اصفهان نیز در فهرست ملی کشور قرار گرفتند. این آثار در دسته‌های مختلف از جمله غذاهای محلی، آیین‌های سنتی، هنرهای دستی و بازی‌های بومی قرار دارند.
برخی از مهم‌ترین موارد ثبت‌شده عبارت‌اند از:
🥘 غذاها و خوراکی‌های سنتی:
-
مهارت پخت کباب مشتی اصفهان
-
شیرینی معروف لوز اصفهان
-
غذای بومی خینگالی و شیرینی چورج خلا در فریدون‌شهر
-
آش کلوچی نجف‌آباد
-
آبگوشت دوگوله خوانسار
🛠️ مهارت‌ها و صنایع دستی:
-
آهنگری سنتی در شهرستان سمیرم
-
مهارت سیاه‌دوزی در کاشان
🕊️ آیین‌ها و سنت‌ها:
-
آیین سوم امام حسین (ع) در سمیرم
-
آیین آش اسفندی در روستای اسحق‌آباد
-
آیین کُرده به کوه در روستای ورکان
-
آیین گل‌غلطان در کاشان
-
آیین دو طفلان مسلم در روستای ویدوجا
-
آیین ذوالجناح‌گردانی در کامو
🎮 بازی‌های محلی:
-
بازی چَن بریکی در روستای چالقره
🟢 این آثار از شمال تا جنوب و غرب استان اصفهان شناسایی و ثبت شده‌اند، و اغلب آن‌ها حاصل تحقیقات میدانی گسترده و گفتگو با افراد بومی هر منطقه بوده‌اند.
🏆 اصفهان؛ پیشتاز میراث ناملموس کشور
📌 با ثبت این ۲۵ مورد جدید، اکنون تعداد میراث فرهنگی ناملموس ثبت‌شده از استان اصفهان به عدد ۲۳۷ رسیده است. اصفهان پیش‌تر نیز با ۲۱۳ مورد ثبت‌شده، رتبه اول کشور را در زمینه‌ی میراث معنوی در اختیار داشت و حالا این جایگاه تثبیت شده است.
🧱 بر اساس آمار رسمی:
-
اصفهان دارای ۱۹۴۰ اثر میراث فرهنگی ملموس
-
و ۲۳۷ اثر میراث فرهنگی ناملموس است.
🧭 جمع‌بندی
🌍 ثبت ملی مادی‌ها، نشانه‌ای از توجه به دانش تاریخی، مدیریت آب، و سنت‌های مردمی اصفهان است. این سیستم قدیمی که همچنان در دل شهر جریان دارد، می‌تواند الگویی برای مدیریت منابع طبیعی در شرایط بحرانی امروز باشد.
همچنین، ثبت غذاهای محلی، آیین‌ها و مهارت‌های سنتی، نه‌تنها به حفظ هویت فرهنگی مردم مناطق مختلف کمک می‌کند، بلکه زمینه‌ای برای توسعه گردشگری فرهنگی نیز فراهم می‌آورد.
❓ سوالات متداول
✅ مادی چیست؟
مادی به نهرهای بزرگی گفته می‌شود که از رودخانه زاینده‌رود منشعب شده و برای آبرسانی به نقاط مختلف شهر اصفهان استفاده می‌شود.
✅ چند کیلومتر مادی در اصفهان وجود دارد؟
در حال حاضر، حدود ۳۰۰ کیلومتر مادی فعال در شهر اصفهان شناسایی شده است.
✅ چند میراث فرهنگی ناملموس از اصفهان ثبت شده‌اند؟
تاکنون ۲۳۷ اثر میراث ناملموس از استان اصفهان در فهرست ملی ثبت شده‌اند.
✅ چه آیین‌هایی از اصفهان در این ثبت جدید قرار دارند؟
از جمله آیین‌های ثبت‌شده می‌توان به آش اسفندی، گل غلطان، ذوالجناح‌گردانی، دو طفلان مسلم، و آیین سوم امام حسین (ع) اشاره کرد.
