شوک زیست‌محیطی در تهران پس از حملات موشکی به انبارهای نفتی ری و کن
در پی حملات موشکی به انبارهای نفتی ری و کن، پایتخت کشور با یکی از شدیدترین بحران‌های زیست‌محیطی چند دهه اخیر روبه‌رو شده است. طبق اعلام رسمی معاونت محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست، این حملات منجر به از بین رفتن نزدیک به ۱۹.۵ میلیون لیتر سوخت فسیلی شد که نتیجه مستقیم آن، افزایش بی‌سابقه سطح آلاینده‌ها در هوای تهران و تشدید اثرات گازهای گلخانه‌ای در منطقه است.
گزارش‌های اولیه نشان می‌دهند که در اثر این انفجارها و آتش‌سوزی‌های گسترده، حدود ۴۷ هزار تُن گاز گلخانه‌ای وارد جو تهران شده و بیش از ۵۷۸ هزار کیلوگرم آلاینده‌های خطرناک هوا مانند ذرات معلق، اکسیدهای نیتروژن، گوگرد و ترکیبات آلی فرار در اتمسفر پایتخت پخش شده‌اند. این موضوع، نه تنها کیفیت هوای تهران را به‌شدت کاهش داده، بلکه خطرات جدی برای سلامت عمومی ساکنان این کلان‌شهر به وجود آورده است.
اثرات مستقیم حمله به انبارهای سوخت
انبارهای نفتی، به عنوان یکی از حساس‌ترین زیرساخت‌های انرژی، معمولاً در حاشیه شهرها قرار دارند و هرگونه آسیب به آن‌ها می‌تواند تبعات گسترده‌ای برای سلامت محیط‌زیست، امنیت انرژی و ایمنی عمومی داشته باشد. در این مورد خاص، انفجارها و شعله‌ور شدن میلیون‌ها لیتر سوخت مایع، باعث شکل‌گیری توده عظیمی از دود و گازهای سمی شد که در عرض چند ساعت تمامی لایه‌های هوای پایتخت را تحت تأثیر قرار داد.
طبق برآورد کارشناسان سازمان محیط‌زیست، مواد سمی ناشی از سوختن فرآورده‌های نفتی نه‌تنها موجب افزایش فوری شاخص آلودگی هوا شدند، بلکه تهدیدی جدی برای کیفیت آب و خاک در مناطق جنوبی تهران نیز به حساب می‌آیند. نشت احتمالی مواد نفتی به زمین‌های اطراف و نفوذ آن به سفره‌های آب زیرزمینی یکی دیگر از نگرانی‌های زیست‌محیطی جدی در این ماجراست.
پیامدهای بهداشتی برای شهروندان تهرانی
افزایش ناگهانی سطح آلودگی هوا به دنبال این حادثه، بلافاصله باعث افزایش مراجعات به مراکز درمانی به‌خصوص در میان بیماران قلبی، تنفسی، سالمندان و کودکان شد. بیمارستان‌های جنوب تهران گزارش داده‌اند که در ۲۴ ساعت نخست پس از حادثه، شمار زیادی از شهروندان با علائم تنگی نفس، حملات آسم، سردردهای شدید، حالت تهوع و خستگی مفرط به مراکز اورژانس مراجعه کرده‌اند.
پزشکان هشدار داده‌اند که تنفس در هوایی که به چنین سطحی از آلاینده‌ها آلوده شده، می‌تواند در کوتاه‌مدت منجر به تشدید بیماری‌های مزمن تنفسی و قلبی و در بلندمدت خطر ابتلا به سرطان و آسیب‌های عصبی را افزایش دهد.
شوک اقلیمی و تأثیر بر گازهای گلخانه‌ای
با انتشار ۴۷ هزار تُن گاز گلخانه‌ای در اثر این حادثه، تهران عملاً طی چند ساعت با معادل چندین ماه گازهای گلخانه‌ای تولیدشده در این شهر مواجه شده است. این میزان از انتشار، روند گرم شدن اقلیم محلی را تسریع کرده و می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری بر محیط‌زیست منطقه‌ای و ملی داشته باشد.
گازهای گلخانه‌ای که از سوختن نفت و فرآورده‌های فسیلی به‌وجود می‌آیند، مانند دی‌اکسیدکربن و متان، عامل اصلی افزایش دمای زمین محسوب می‌شوند. این حادثه در زمانی اتفاق افتاده که ایران نیز مانند بسیاری از کشورهای منطقه، در حال تجربه تابستانی داغ و خشک است که هرگونه افزایش دما می‌تواند بحران کم‌آبی و آتش‌سوزی‌های طبیعی را تشدید کند.
کم‌کاری‌های مدیریتی و زیر سؤال رفتن ایمنی زیرساخت‌ها
یکی از سوالات مهمی که در پی این حادثه مطرح شده، میزان آمادگی و ایمنی زیرساخت‌های سوخت‌رسانی تهران در برابر حوادث غیرمترقبه است. کارشناسان حوزه انرژی و امنیت هشدار داده‌اند که انبارهای سوختی در ری و کن، با توجه به موقعیت جغرافیایی و نزدیکی به مناطق مسکونی، باید تحت شدیدترین تدابیر حفاظتی و ایمنی قرار می‌گرفتند.
این حادثه بار دیگر لزوم نوسازی و مقاوم‌سازی تأسیسات زیربنایی حیاتی کشور را به مسئولان یادآوری کرده است. برخی تحلیلگران معتقدند که آسیب‌پذیری چنین مراکزی می‌تواند منجر به بحران‌های زنجیره‌ای و حتی فلج شدن بخش‌هایی از خدمات شهری شود.
واکنش سازمان‌ها و نهادهای مسئول
پس از وقوع انفجار، سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارت بهداشت، سازمان مدیریت بحران کشور و شهرداری تهران در بیانیه‌های جداگانه‌ای اعلام کردند که در حال بررسی ابعاد مختلف حادثه هستند و تیم‌های ارزیاب در محل حضور دارند. در عین حال، انتقادهایی نیز نسبت به کند بودن واکنش اولیه و نبود هماهنگی لازم بین نهادهای امدادی مطرح شده است.
معاونت محیط‌زیست انسانی اعلام کرده است که گزارش جامع و فنی از میزان دقیق خسارت‌های زیست‌محیطی و راهکارهای جبران آن، به‌زودی منتشر خواهد شد. در عین حال، هنوز اطلاعات دقیقی درباره منشأ حملات موشکی و نحوه ورود این موشک‌ها به حریم هوایی تهران ارائه نشده که همین موضوع باعث نگرانی‌های امنیتی میان شهروندان شده است.
اثرات اقتصادی حادثه و تبعات آن بر توزیع سوخت
از بین رفتن میلیون‌ها لیتر سوخت ذخیره‌شده در شرایطی رخ داده که تهران به‌عنوان مرکز اصلی مصرف سوخت در کشور، با چالش‌های متعددی از جمله افزایش مصرف بنزین، ضعف در سامانه توزیع و نیاز به واردات سوخت مواجه است. این انفجارها ممکن است در روزهای آینده بر روند توزیع سوخت، قیمت‌گذاری فرآورده‌های نفتی و حتی حمل‌ونقل عمومی تأثیرگذار باشد.
شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران هنوز اعلام رسمی در مورد تغییرات احتمالی در شبکه توزیع یا ذخیره‌سازی اضطراری ارائه نکرده، اما کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که دست‌کم در کوتاه‌مدت، برخی مناطق تهران با اختلال‌هایی در عرضه سوخت مواجه شوند.
درخواست فعالان محیط‌زیست برای اصلاح سیاست‌ها
حادثه اخیر موجب شد تا بار دیگر فعالان محیط‌زیست نسبت به نحوه نگهداری سوخت و عدم رعایت استانداردهای زیست‌محیطی در تأسیسات انرژی هشدار دهند. بسیاری از این فعالان خواستار ایجاد سامانه‌های هشدار سریع، مقاوم‌سازی مخازن نفتی، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین پایش آلاینده‌ها و جابه‌جایی انبارهای نفتی به مناطق دور از مناطق مسکونی شده‌اند.
برخی پیشنهادها نیز به سوی استفاده بیشتر از انرژی‌های تجدیدپذیر به‌جای تکیه بر سوخت‌های فسیلی رفته است. به‌گفته یکی از کارشناسان مستقل محیط‌زیست، هرچقدر وابستگی شهرهایی مانند تهران به نفت و گاز کمتر شود، ریسک چنین فجایعی نیز کاهش خواهد یافت.
آینده‌ای مبهم برای هوای پایتخت
در شرایطی که تهران در هفته‌های گذشته با آلودگی شدید هوا، دمای بالای ۴۰ درجه سانتی‌گراد و بحران کمبود آب دست‌وپنجه نرم می‌کرد، وقوع چنین حادثه‌ای، چشم‌انداز بسیار تیره‌تری برای تابستان ۱۴۰۴ ترسیم می‌کند. در حال حاضر شاخص کیفیت هوای تهران به سطوح خطرناک رسیده و تنها راه‌حل ممکن برای بهبود آن، بارش باران یا کاهش شدید فعالیت‌های صنعتی و خودرویی است که در عمل امکان‌پذیر نیست.
کارشناسان توصیه کرده‌اند که شهروندان به‌ویژه گروه‌های حساس مانند کودکان، سالمندان و بیماران قلبی‌ریوی، از تردد غیرضروری در فضای باز خودداری کنند و حتماً از ماسک‌های فیلتردار در هنگام خروج استفاده کنند.
جمع‌بندی
حادثه انفجار و آتش‌سوزی در انبارهای نفتی ری و کن، نه تنها یک بحران امنیتی و زیرساختی محسوب می‌شود، بلکه یک فاجعه جدی زیست‌محیطی نیز هست که می‌تواند تبعات آن تا سال‌ها باقی بماند. انتشار گازهای گلخانه‌ای در این حجم، آسیب به هوا، خاک و آب، افزایش بیماری‌های تنفسی و قلبی و به خطر افتادن سلامت عمومی، تنها بخشی از پیامدهای این رویداد است.
آنچه امروز بیش از هر چیز مورد توجه است، ضرورت بازنگری فوری در سیاست‌های انرژی، محیط‌زیست و زیرساخت‌های حیاتی کشور است. تهران دیگر توان تحمل بحران‌های پشت‌سرهم را ندارد. از این‌رو باید با شفافیت، پاسخ‌گویی و اقدام عملی، از تکرار چنین فجایعی جلوگیری کرد.
کمبود ید چه بیماری های به دنبال دارد؟
