نفس‌های تنگ در تهران؛ آسمان خاکستری و روزهای غبارآلود پایتخت
تهران، شهری که همواره در میان انبوهی از جمعیت، خودروها و ساختمان‌های بلند قد کشیده است، در روزهای اخیر بار دیگر با بحرانی آشنا و تکراری دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ بحران آلودگی هوا. طی ۱۰ روز گذشته، آسمان پایتخت بیشتر اوقات کدر و غبارآلود بوده و نفس‌کشیدن در فضای باز برای بسیاری از شهروندان به معضلی جدی بدل شده است. این وضعیت، به‌ویژه در مناطق شلوغ‌تر و خیابان‌های پررفت‌وآمد که حجم تردد خودروها بسیار بالاست، شدت بیشتری داشته است و شهروندان از تداوم این شرایط ابراز نگرانی کرده‌اند.
آلودگی هوا در تهران البته پدیده تازه‌ای نیست. سال‌هاست تهرانی‌ها به‌ویژه در فصل‌های پاییز و زمستان با پدیده وارونگی دما، افزایش ذرات معلق و غلظت آلاینده‌ها مواجه هستند. اما تداوم ۱۰ روزه وضعیت کدر و غبارآلود هوا، بار دیگر نگاه‌ها را به سمت ریشه‌های این بحران مزمن معطوف کرده است.
روزهای خاکستری پایتخت؛ دلیل چیست؟
کارشناسان معتقدند دلایل متعددی باعث می‌شود تا هوای تهران این‌گونه درگیر آلودگی شود. در صدر این دلایل، حجم بالای تردد خودروها، فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل، کیفیت پایین سوخت مصرفی و البته پدیده‌های جوی مانند وارونگی دما قرار دارد.
وارونگی دما زمانی رخ می‌دهد که لایه‌های بالایی هوا گرم‌تر از لایه‌های پایین‌تر می‌شوند و این شرایط، همانند درپوشی عمل کرده و اجازه نمی‌دهد آلاینده‌ها از سطح زمین به لایه‌های بالاتر منتقل شوند. در چنین وضعیتی، آلاینده‌ها در سطح شهر محبوس می‌شوند و کیفیت هوا به‌شدت افت می‌کند.
مدیرکل اداره محیط زیست استان تهران در آخرین اظهارات خود اعلام کرد طی ۱۰ روز اخیر، شاخص کیفیت هوا در اغلب روزها در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس و حتی در برخی روزها برای همه افراد جامعه بوده است. این موضوع نه تنها سلامت شهروندان را تهدید می‌کند بلکه موجب تعطیلی مدارس، محدودیت فعالیت‌های ورزشی و اخلال در برنامه‌های روزمره مردم می‌شود.
نفس‌کشیدن سخت شده است
گزارش‌های میدانی حاکی از آن است که در بسیاری از محلات تهران، بوی نامطبوع و سنگینی هوا به‌ویژه در ساعات ابتدایی روز و هنگام غروب، محسوس است. شهروندانی که مجبورند در این شرایط بیرون بروند، از سوزش چشم‌ها، گلو درد، تنگی نفس و احساس خستگی زودهنگام گلایه دارند.
یکی از شهروندان ساکن در محله آزادی می‌گوید: «واقعاً در این چند روز نمی‌توان راحت نفس کشید. وقتی از خانه بیرون می‌روی انگار هوایی برای نفس‌کشیدن وجود ندارد. همه‌جا غبار است و چشم‌ها می‌سوزد. بچه‌ها هم مرتب سرفه می‌کنند.»
خانمی که در خیابان ولیعصر به‌عنوان فروشنده مشغول کار است، می‌گوید: «ما مجبوریم در فضای باز کار کنیم. اما واقعاً هوا خیلی بد است. ماسک هم بزنیم، باز نفس‌کشیدن سخت است.»
خودروها، مقصران اصلی یا بخشی از ماجرا؟
آمارها نشان می‌دهد سهم خودروهای سبک و سنگین در تولید آلاینده‌های تهران بسیار بالاست. کارشناسان می‌گویند خودروهای فرسوده به‌تنهایی نقش چشمگیری در انتشار آلاینده‌ها ایفا می‌کنند. طبق آخرین گزارش‌های رسمی، بیش از ۲ میلیون خودروی فرسوده در سطح کشور در حال تردد هستند که سهم قابل‌توجهی از آن‌ها در تهران حضور دارند.
علاوه بر خودروهای شخصی، خودروهای سنگین و موتورسیکلت‌ها هم سهم بزرگی در این آلودگی ایفا می‌کنند. موتورسیکلت‌های کاربراتوری که هنوز در تهران تردد می‌کنند، چندین برابر خودروهای سواری آلودگی تولید می‌کنند.
کارشناسان معتقدند راه‌حل آلودگی تهران در گرو نوسازی ناوگان حمل‌ونقل، توسعه حمل‌ونقل عمومی، بهبود کیفیت سوخت و البته فرهنگ‌سازی در کاهش استفاده از خودروهای شخصی است.
خسارت‌های سنگین آلودگی هوا
آلودگی هوا تنها یک تهدید زیست‌محیطی نیست بلکه آثار اقتصادی، اجتماعی و سلامت‌محور گسترده‌ای دارد. سازمان بهداشت جهانی بارها هشدار داده که آلودگی هوا، عامل ابتلا به بیماری‌های قلبی، ریوی، سرطان‌ها و مشکلات عصبی است.
طبق اعلام وزارت بهداشت، سالانه حدود ۴۰ هزار مرگ زودرس در ایران ناشی از آلودگی هوا ثبت می‌شود که بخش عمده‌ای از این مرگ‌ومیر در تهران رخ می‌دهد. هزینه‌های درمانی، کاهش بهره‌وری نیروی کار، تعطیلی مدارس و ادارات و افت کیفیت زندگی شهروندان، تنها بخشی از خسارت‌های غیرمستقیم آلودگی هواست.
تعطیلی مدارس و فعالیت‌های ورزشی
در هفته‌های اخیر، کمیته اضطرار آلودگی هوا چندین جلسه فوق‌العاده برگزار کرده و در برخی روزها مدارس در مقاطع مختلف را به‌صورت حضوری تعطیل کرده است. همچنین فعالیت‌های ورزشی در فضای باز ممنوع شد.
والدین زیادی از تداوم این شرایط ابراز نگرانی می‌کنند. یکی از مادران می‌گوید: «مدرسه دخترم دو روز تعطیل بود. اما مگر می‌شود بچه‌ها را همیشه در خانه نگه داشت؟ آن‌ها هم نیاز به تحرک و بازی دارند. این وضع برای سلامت بچه‌ها خطرناک است.»
نفس تهران در گرو تدبیر
اگرچه طی سال‌های اخیر طرح‌های متعددی برای کاهش آلودگی هوا در تهران اجرا شده است؛ از جمله طرح ترافیک، طرح کنترل آلودگی هوا (زوج و فرد سابق)، معاینه فنی و توسعه خطوط مترو، اما همچنان حجم خودروها، کیفیت پایین سوخت و مشکلات زیرساختی، اجازه نمی‌دهند هوای پاک به یک واقعیت پایدار تبدیل شود.
به باور بسیاری از کارشناسان، حل معضل آلودگی هوا تنها با طرح‌های مقطعی و محدودیت‌های چند روزه ممکن نیست بلکه نیازمند تصمیم‌های جدی و سرمایه‌گذاری گسترده در حوزه حمل‌ونقل عمومی و به‌ویژه فرهنگ‌سازی است.
یک کارشناس محیط زیست می‌گوید: «تجربه جهانی نشان داده کاهش آلودگی هوا یک برنامه چندساله است. هیچ کشوری یک‌شبه پاکیزه نشده است. اما اگر اراده جدی و بودجه کافی وجود داشته باشد، می‌توان به تدریج این مشکل را مهار کرد.»
زندگی زیر سایه هوای آلوده
زندگی در شهری مانند تهران، با جمعیتی بیش از ۱۰ میلیون نفر، به‌طور طبیعی با مشکلات متعدد همراه است. اما آلودگی هوا کیفیت زندگی شهروندان را به‌شدت کاهش داده است.
شهروندان تهرانی در این روزها ترجیح می‌دهند کمتر از خانه خارج شوند. برخی فروشگاه‌ها و مشاغل که نیاز به حضور مشتری دارند، از کاهش مشتریان خود گلایه‌مندند.
یکی از مغازه‌داران خیابان انقلاب می‌گوید: «در این چند روز مشتری کمتر می‌آید. مردم ترجیح می‌دهند بیرون نیایند چون نفس‌کشیدن سخت شده است. حتی اگر بیرون بیایند، سریع کارشان را انجام می‌دهند و می‌روند.»
نقش تغییرات اقلیمی در افزایش آلودگی
برخی کارشناسان معتقدند تغییرات اقلیمی هم در تشدید آلودگی هوا نقش داشته است. تغییر الگوهای بارش، افزایش دوره‌های کم‌بارشی و تغییر الگوهای باد، همگی شرایط تهویه هوای تهران را دشوارتر کرده‌اند.
در سال‌های اخیر میزان بارش در تهران کاهش یافته است و همین موضوع باعث می‌شود ذرات معلق کمتر شسته شوند و در جو باقی بمانند.
پیشنهادهای کارشناسان برای مقابله با آلودگی هوا
کارشناسان راهکارهای متعددی برای مقابله با آلودگی هوا ارائه می‌کنند که از جمله آن‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد:
-
نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی به ویژه اتوبوس‌ها و تاکسی‌ها
-
جایگزینی موتورسیکلت‌های برقی به جای کاربراتوری
-
بهبود کیفیت سوخت توزیعی در جایگاه‌ها
-
توسعه خطوط مترو و قطار شهری
-
فرهنگ‌سازی برای استفاده کمتر از خودروهای شخصی
-
اعمال سیاست‌های تشویقی و تنبیهی برای خودروهای کم‌آلاینده و پرآلاینده
-
ایجاد کمربند سبز اطراف شهر برای بهبود کیفیت هوا
هوای پاک، حق مسلم مردم
در نهایت باید گفت هوای پاک، حقی اساسی و غیرقابل انکار برای هر شهروند است. نفس کشیدن در شهری که آسمانش خاکستری و غبارآلود است، نه تنها جسم مردم را بیمار می‌کند، بلکه روح و روان آن‌ها را نیز خسته و فرسوده می‌سازد.
امید است مسئولان با جدیت بیشتری به مقابله با این بحران بپردازند و تدابیری اتخاذ کنند تا روزهایی با آسمان آبی و نفس‌های سالم، سهم مردم پایتخت و همه شهرهای ایران باشد.
تهران، شهری که نفس می‌کشد اما گاهی به‌سختی، چشم‌انتظار هوایی پاک است.
چگونه چیپس خانگی سالم و رژیمی درست کنیم؟
