زنجیره‌های گمشده تولید در آذربایجان‌غربی؛ ثروت خام، فرصت ازدست‌رفته
🏭 استان آذربایجان‌غربی با برخورداری از منابع غنی کشاورزی، معدنی و موقعیت ژئوپلیتیکی استراتژیک، پتانسیل بالایی برای تولید ثروت و رشد اقتصادی دارد. با این حال، یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که سال‌هاست مانع بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های این استان شده، نبود زنجیره‌های تولید و تکیه مفرط بر خام‌فروشی منابع است. موضوعی که نه‌تنها موجب کاهش ارزش افزوده محصولات می‌شود، بلکه فرصت‌های شغلی پایدار را نیز از میان می‌برد.
زنجیره تولید چیست و چرا مهم است؟
🔗 زنجیره تولید به مجموعه‌ای از فرآیندهای پیوسته از تأمین مواد اولیه تا تولید، بسته‌بندی، بازاریابی و صادرات نهایی گفته می‌شود. وجود زنجیره‌های کامل و مؤثر تولید، موجب می‌شود که:
-
ارزش افزوده محصولات چندین برابر شود
-
درآمد استان افزایش یابد
-
اشتغال‌زایی گسترش پیدا کند
-
وابستگی به واردات کاهش یابد
اما نبود چنین زنجیره‌هایی در آذربایجان‌غربی باعث شده تا بسیاری از منابع، از مواد معدنی گرفته تا محصولات کشاورزی، بدون فراوری و به‌صورت خام به فروش برسند؛ یعنی فروش ثروت با کمترین سود و بدون تضمین توسعه پایدار.
خام‌فروشی؛ زخم کهنه اقتصاد استان
⛏ در حوزه معدن، آذربایجان‌غربی از استان‌های غنی کشور محسوب می‌شود و ذخایر قابل‌توجهی از طلا، مس، سنگ‌های تزئینی، بنتونیت و باریت دارد. با این وجود، اکثر این منابع به‌صورت خام استخراج و برای فراوری به استان‌های دیگر یا حتی خارج از کشور ارسال می‌شود.
در بخش کشاورزی نیز وضعیت تفاوت چندانی ندارد. محصولاتی همچون سیب، انگور، زردآلو، گوجه‌فرنگی و سایر محصولات باغی، به دلیل نبود صنایع تبدیلی و فرآوری مناسب، یا با قیمت پایین در بازار داخلی عرضه می‌شوند یا به شکل فله‌ای و خام صادر می‌گردند. این در حالی است که با راه‌اندازی صنایع جانبی، می‌توان این محصولات را به کنسانتره، آب‌میوه، خشکبار و سایر فرآورده‌های سودآور تبدیل کرد.
چرا زنجیره‌های تولید در آذربایجان‌غربی شکل نگرفته‌اند؟
تحلیل کارشناسان نشان می‌دهد که دلایل متعددی برای عدم شکل‌گیری زنجیره تولید در این استان وجود دارد که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
۱. ضعف زیرساخت‌های صنعتی
🏗 علی‌رغم وجود شهرک‌های صنعتی در شهرهایی مانند ارومیه، خوی، مهاباد و بوکان، بسیاری از این شهرک‌ها هنوز زیرساخت‌های لازم برای جذب سرمایه‌گذاری در صنایع تبدیلی و تکمیلی را ندارند. نبود برق پایدار، مشکل در تأمین آب، و نبود خطوط ریلی از جمله موانع کلیدی هستند.
۲. نبود مشوق‌های سرمایه‌گذاری
💰 بسیاری از سرمایه‌گذاران از ریسک بالای سرمایه‌گذاری در بخش‌های فراوری محصولات نگران هستند. نبود حمایت‌های کافی، نرخ بهره بالا برای تسهیلات، و زمان‌بر بودن دریافت مجوزها از دلایلی است که سرمایه‌گذاران را به خام‌فروشی ترغیب می‌کند.
۳. ضعف در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کلان
🗂 نبود برنامه‌ریزی هدفمند در سطح استان برای ایجاد و توسعه زنجیره‌های تولید، موجب پراکندگی و ناهماهنگی در اجرای طرح‌ها شده است. همچنین، عدم هم‌افزایی میان نهادهای دولتی، بخش خصوصی و دانشگاه‌ها، منجر به توقف بسیاری از پروژه‌ها در مراحل اولیه شده است.
۴. صادرات بدون ارزش افزوده
🌐 بسیاری از بازرگانان به دلیل سهولت صادرات خام و درآمد سریع‌تر، تمایل بیشتری به فروش محصولات بدون فرآوری دارند. به‌ویژه در شرایطی که نرخ ارز بالاست، صادرات خام توجیه مالی بیشتری برای بخش خصوصی پیدا می‌کند؛ حتی اگر به ضرر اقتصاد منطقه‌ای باشد.
تبعات خام‌فروشی بر اقتصاد و اشتغال
📉 خام‌فروشی آثار منفی گسترده‌ای بر ساختار اقتصادی و اجتماعی استان دارد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
| تأثیر | توضیح |
|---|---|
| کاهش ارزش افزوده | سود اصلی نصیب خریدار خام می‌شود، نه تولیدکننده بومی |
| اشتغال‌زایی محدود | ایجاد شغل پایدار نیازمند فرآوری و تکمیل زنجیره تولید است |
| آسیب به محیط‌زیست | استخراج و فروش خام، بهره‌برداری غیراصولی از منابع را تشدید می‌کند |
| ناپایداری اقتصادی | نوسان قیمت‌های جهانی، خام‌فروشان را در معرض ریسک بالا قرار می‌دهد |
منبع: مجله خبری نو
