معضل زمین‌های صنعتی بلااستفاده در فارس؛ چالشی فراموش‌شده در مسیر تولید ملی
اراضی صنعتی بلااستفاده؛ زخم کهنه‌ای بر پیکر اقتصاد کشور
یکی از مهم‌ترین و البته مغفول‌مانده‌ترین چالش‌های اقتصادی ایران، واگذاری اراضی صنعتی بدون بهره‌برداری مناسب و رکود در قراردادهای صنعتی است. این مشکل در ابعاد مختلف، نه تنها منجر به اتلاف منابع ملی می‌شود، بلکه فرصت‌های شغلی و تولیدی را نیز از استان‌ها سلب می‌کند. استان فارس، به‌عنوان یکی از قطب‌های صنعتی ایران، سال‌هاست با چنین مشکلی مواجه است؛ چالشی که با وجود تأکیدات فراوان مسئولان، همچنان بخشی از ظرفیت‌های توسعه این منطقه را به‌صورت غیرفعال نگه داشته است.
فارس؛ استانی با ظرفیت‌های صنعتی فراوان اما بالفعل نشده
استان فارس با وجود قرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی مناسب، برخورداری از منابع طبیعی، نیروی انسانی متخصص و دانشگاه‌های معتبر، پتانسیل بالایی برای توسعه صنایع دارد. شهرهایی مانند شیراز، مرودشت، جهرم، فسا و لارستان دارای شهرک‌ها و نواحی صنعتی متعددی هستند که ظرفیت میزبانی از صدها واحد تولیدی را دارند.
با این حال، بسیاری از این شهرک‌های صنعتی با واحدهایی مواجه‌اند که یا تعطیل شده‌اند، یا هیچ‌گاه به بهره‌برداری نرسیده‌اند. در مواردی، اراضی صنعتی تنها به صورت اسمی واگذار شده‌اند اما هنوز پس از گذشت چندین سال هیچ‌گونه فعالیت تولیدی یا اشتغال‌زایی در آن‌ها شکل نگرفته است.
واگذاری بدون نظارت؛ زمینه‌ساز راکد ماندن زمین‌ها
یکی از دلایل اصلی راکد ماندن اراضی صنعتی، عدم نظارت دقیق بر روند واگذاری‌ها است. در بسیاری از موارد، اراضی به افراد یا شرکت‌هایی واگذار شده که یا توان مالی و اجرایی راه‌اندازی واحد تولیدی را نداشته‌اند یا صرفاً با هدف حفظ زمین و افزایش قیمت آن، اقدام به گرفتن مجوز کرده‌اند.
در چنین حالتی، زمین‌هایی که باید ظرف مدت مشخص به تولید برسند، به حال خود رها شده‌اند و نه‌تنها کمکی به رشد صنعت نکرده‌اند، بلکه مانعی در مسیر سرمایه‌گذاران واقعی شده‌اند.
ضعف در اجرای قراردادهای صنعتی
یکی دیگر از ابعاد مهم این بحران، ضعف در اجرای قراردادهای صنعتی است. بسیاری از قراردادها، علی‌رغم داشتن بندهای الزام‌آور، به دلایل مختلف از جمله نبود پیگیری حقوقی مؤثر، ضمانت اجرایی یا نبود شفافیت، به مرحله عمل نمی‌رسند.
برخی شرکت‌ها حتی با دریافت تسهیلات، باز هم پروژه‌ای را اجرایی نمی‌کنند و در نهایت نیز بدون پرداخت هزینه‌های مربوطه، سال‌ها زمین را در اختیار دارند.
تأثیر این رکود بر اشتغال‌زایی و اقتصاد منطقه‌ای
هر قطعه زمین صنعتی بلااستفاده در واقع یک فرصت شغلی از دست‌رفته است. استان فارس به‌خصوص در برخی شهرستان‌ها با نرخ بیکاری بالا روبه‌روست. توسعه صنایع می‌تواند به‌طور مستقیم و غیرمستقیم صدها شغل ایجاد کند. اما زمانی که زمین‌های صنعتی به حال خود رها می‌شوند، نه اشتغالی ایجاد می‌شود، نه درآمدی حاصل می‌شود و نه چرخه تولید شکل می‌گیرد.
در واقع، با تداوم این وضعیت، فاصله میان استان فارس با اهداف توسعه پایدار صنعتی بیشتر می‌شود و سرمایه‌گذاران واقعی نیز از ورود به این عرصه دلسرد می‌شوند.
نقش نهادهای اجرایی و دستگاه‌های نظارتی
در مقابله با این بحران، نهادهای اجرایی مانند شرکت شهرک‌های صنعتی فارس، استانداری، سازمان صمت و دستگاه قضایی نقش اساسی دارند. اگر این دستگاه‌ها به‌صورت هماهنگ وارد عمل شوند و فرآیند واگذاری، نظارت، بازپس‌گیری و بهره‌برداری را اصلاح کنند، می‌توان ظرف مدت کوتاهی بسیاری از این زمین‌های راکد را فعال کرد.
اقداماتی نظیر:
-
شناسایی دقیق واحدهای غیرفعال یا راکد
-
تعیین مهلت نهایی برای راه‌اندازی یا بازپس‌گیری زمین
-
اولویت دادن به سرمایه‌گذاران دارای اهلیت و تجربه
-
افزایش شفافیت در فرآیند واگذاری و مجوزدهی
-
ایجاد مشوق‌های واقعی برای فعال‌سازی واحدها
می‌تواند گامی جدی در حل این بحران باشد.
حمایت از سرمایه‌گذاران واقعی؛ کلید احیای واحدهای راکد
در کنار برخورد با متخلفان، باید شرایطی نیز برای جذب سرمایه‌گذاران واقعی فراهم شود. بسیاری از افراد و شرکت‌ها تمایل به سرمایه‌گذاری در بخش تولید دارند، اما به‌دلیل پیچیدگی‌های اداری، نبود زیرساخت، عدم حمایت مالی یا بروکراسی خسته‌کننده، از این کار صرف‌نظر می‌کنند.
اگر شرایط آسان‌تر، سریع‌تر و شفاف‌تری برای واگذاری زمین‌های راکد فراهم شود، می‌توان امیدوار بود که به‌جای افراد غیرمتخصص، کارآفرینان واقعی وارد میدان شوند.
شهرک‌های صنعتی بلاتکلیف در فارس
طبق آمارهای غیررسمی، در برخی شهرک‌ها و نواحی صنعتی استان فارس، حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از زمین‌ها هنوز به بهره‌برداری نرسیده‌اند. از جمله مناطقی که با این چالش مواجه‌اند می‌توان به:
-
شهرک صنعتی بزرگ شیراز
-
ناحیه صنعتی خرامه
-
شهرک صنعتی جهرم
-
نواحی صنعتی کوار و فسا
اشاره کرد. این در حالی است که بسیاری از جوانان این مناطق با مشکل بیکاری دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
تجربه‌های موفق در سایر استان‌ها
در برخی استان‌ها نظیر یزد، قزوین و خراسان رضوی، برنامه‌هایی برای آزادسازی زمین‌های راکد اجرا شده است. در این برنامه‌ها، اراضی واگذارشده‌ای که پس از مهلت قانونی بهره‌برداری نشده‌اند، بازپس گرفته شده و به سرمایه‌گذاران جدید واگذار شده‌اند.
اجرای چنین الگوهایی در استان فارس نیز می‌تواند مثمرثمر باشد و فضای صنعتی استان را از رکود خارج کند.
سخنان مسئولان استان؛ هشدارها و وعده‌ها
طی سال‌های گذشته، مسئولان مختلفی در سطح استان فارس نسبت به این موضوع واکنش نشان داده‌اند. اما اغلب این هشدارها به‌صورت مقطعی مطرح شده و پیگیری عملیاتی نداشته‌اند. برای نمونه، مدیرکل صمت فارس بارها اعلام کرده است که «با واحدهای صنعتی راکد برخورد خواهد شد» اما در عمل هنوز بخش زیادی از اراضی راکد باقی مانده‌اند.
اکنون نیاز است تا یک کارگروه دائمی در استانداری فارس با محوریت حل این مسئله تشکیل شود و با همکاری بخش خصوصی، نهادهای نظارتی و اقتصادی، به این بحران پایان داده شود.
راهکارهای پیشنهادی برای حل بحران زمین‌های صنعتی راکد
برای حل این معضل مزمن، می‌توان چند اقدام کلیدی را پیشنهاد داد:
-
بازنگری در تمام قراردادهای واگذاری زمین و تهیه یک بانک اطلاعاتی شفاف
-
تعیین زمان‌بندی شفاف برای راه‌اندازی واحدها و الزام به اجرای برنامه زمان‌بندی
-
بازپس‌گیری فوری اراضی غیرفعال از افراد فاقد اهلیت
-
تسهیل شرایط سرمایه‌گذاری با کاهش بروکراسی اداری و صدور مجوز
-
ارائه بسته‌های حمایتی و مشوق‌های مالیاتی برای فعال‌سازی سریع‌تر
سخن پایانی
زمین‌های صنعتی واگذارشده‌ای که هنوز غیرفعال باقی مانده‌اند، نماد فرصت‌سوزی در توسعه اقتصادی کشور و استان فارس هستند. این زمین‌ها به‌جای آنکه به کانون تولید، اشتغال و رشد تبدیل شوند، به حیاط‌خلوتی برای برخی افراد بدون اهلیت بدل شده‌اند.
استان فارس اگر می‌خواهد جایگاه واقعی خود را در نقشه صنعتی کشور باز یابد، باید به‌صورت جدی با این معضل برخورد کند. دیگر زمان آن گذشته که فقط درباره راکد بودن زمین‌ها صحبت کنیم؛ اکنون وقت اقدام است. اقدامی قاطع، منسجم، شفاف و همراه با اراده اجرایی.
منبع: مجله خبری نو
