رویکرد نوین برنامه هفتم توسعه به روستاها: منطقه‌محوری و بهره‌گیری از مزیت‌های نسبی
در قانون برنامه هفتم توسعه کشور، چشم‌اندازی تازه و نوین برای توسعه روستاها و ارتقاء زندگی روستانشینان ترسیم شده است که تفاوت قابل توجهی با رویکردهای پیشین دارد. این برنامه، بر مبنای اصل «منطقه‌محوری» استوار شده که به معنای تمرکز بر ظرفیت‌ها، مزیت‌ها و ویژگی‌های منحصر به فرد هر منطقه روستایی است. رویکردی که نه تنها شرایط اقلیمی و جغرافیایی را در نظر می‌گیرد، بلکه به بُعد فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی هر منطقه نیز توجه ویژه دارد.
چرا رویکرد منطقه‌محوری اهمیت دارد؟
طی دهه‌های گذشته، سیاست‌های توسعه روستایی بیشتر به صورت کلی و سراسری تدوین و اجرا می‌شدند، بی‌آنکه تفاوت‌های عمده مناطق مختلف کشور در نظر گرفته شود. این موضوع باعث شد بسیاری از برنامه‌ها نتوانند به طور کامل پاسخگوی نیازهای ویژه و متنوع روستاهای کشور باشند. بنابراین، قانون‌گذاران با تمرکز بر رویکرد منطقه‌محوری در برنامه هفتم توسعه، سعی کرده‌اند سیاست‌هایی طراحی کنند که متناسب با هر منطقه، از ظرفیت‌ها و منابع بومی بهره‌مند شوند.
منطقه‌محوری یعنی توجه به این نکته که هر روستا و هر منطقه روستایی، دارای ویژگی‌ها و قابلیت‌های منحصربه‌فردی است. این ویژگی‌ها می‌توانند شامل منابع طبیعی، آب و خاک، اقلیم، فرهنگ محلی، تخصص‌های فنی و صنعتی و حتی ساختار اجتماعی باشند. با شناخت دقیق این موارد، امکان طراحی و اجرای برنامه‌هایی فراهم می‌شود که ضمن حفظ هویت فرهنگی و اجتماعی، توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی را برای ساکنان روستاها به ارمغان بیاورد.
مزیت‌های نسبی هر منطقه در کانون توجه
برنامه هفتم توسعه تاکید دارد که بهره‌گیری از مزیت‌های نسبی هر منطقه، موتور محرکه رشد و توسعه روستاها باشد. مزیت نسبی یعنی آنچه در هر منطقه به شکل ویژه و برتری وجود دارد که می‌تواند در قالب محصول، صنعت، هنرهای محلی یا ظرفیت‌های طبیعی، زمینه‌ساز اشتغال و تولید ثروت شود.
برای مثال، در مناطقی که دارای منابع آبی غنی هستند، توسعه کشاورزی و فعالیت‌های مرتبط با آب‌زی‌پروری در اولویت قرار می‌گیرد. در مناطقی که دارای تاریخ و فرهنگ غنی هستند، گردشگری روستایی می‌تواند به منبع درآمد پایدار تبدیل شود. در سایر مناطق، صنایع دستی یا فرآوری محصولات کشاورزی می‌تواند اولویت داشته باشد.
با استفاده از این رویکرد، دیگر توسعه به صورت یکسان و کلی انجام نمی‌شود بلکه هر منطقه با توجه به ظرفیت‌های خود، مسیر رشد و پیشرفت را طی می‌کند. این موضوع می‌تواند موجب کاهش مهاجرت روستاییان به شهرها و حفظ جمعیت روستاها شود و در نهایت به توسعه متوازن و همه‌جانبه کشور کمک کند.
ظرفیت‌های اجتماعی و فرهنگی؛ عامل کلیدی توسعه
یکی از نقاط قوت برنامه هفتم توسعه، تاکید بر توجه ویژه به ظرفیت‌های اجتماعی و فرهنگی مناطق روستایی است. این موضوع به معنای توجه به سنت‌ها، آداب و رسوم، ساختارهای اجتماعی و باورهای فرهنگی هر منطقه است که نقش مهمی در موفقیت برنامه‌های توسعه دارد.
برای مثال، در بسیاری از روستاها، خانواده و تعاونی‌های محلی نقش مهمی در زندگی روزمره دارند. برنامه‌های توسعه باید این ساختارها را تقویت کنند و با مشارکت مردم محلی، برنامه‌ریزی و اجرا شوند. این امر موجب می‌شود که برنامه‌ها بیشتر مورد پذیرش مردم قرار گرفته و اثرگذاری بلندمدت‌تری داشته باشند.
همچنین با توجه به تنوع فرهنگی مناطق مختلف کشور، برنامه‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که هویت فرهنگی هر منطقه حفظ و حتی تقویت شود. در این راستا، ترویج صنایع دستی، فرهنگ بومی، هنرهای محلی و مناسبت‌های سنتی می‌تواند علاوه بر حفظ هویت، منبع درآمد جدیدی برای روستاییان باشد.
توجه به ویژگی‌های اقلیمی؛ ضرورت توسعه پایدار
ویژگی‌های اقلیمی هر منطقه از دیگر عوامل کلیدی در برنامه‌ریزی و اجرای توسعه روستایی است که در برنامه هفتم توسعه با دقت مورد توجه قرار گرفته است. ایران کشوری با اقلیم‌های متنوع است که هر منطقه از شرایط آب و هوایی، بارش، دما و خاک متفاوتی برخوردار است. این شرایط تاثیر مستقیم بر نوع کشاورزی، دامداری، صنایع وابسته و حتی سبک زندگی روستاییان دارد.
برنامه منطقه‌محور توسعه، با در نظر گرفتن این ویژگی‌ها، تلاش می‌کند تا مدل‌های توسعه‌ای متناسب با هر اقلیم ارائه دهد. به عنوان نمونه، در مناطق خشک و نیمه‌خشک، طرح‌های مدیریت منابع آب، کشاورزی مقاوم به خشکی و استفاده از فناوری‌های نوین در کشاورزی اهمیت ویژه‌ای دارد. در مقابل، مناطق مرطوب و سردسیر، می‌توانند بر توسعه باغداری، دامداری و گردشگری طبیعت‌گردی متمرکز شوند.
این رویکرد باعث می‌شود تا برنامه‌ها هم‌سو با ظرفیت‌های طبیعی باشند و به کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی و ارتقاء پایداری محیط زیست کمک کنند.
نقش فناوری و نوآوری در توسعه روستاها
یکی دیگر از محورهای مهم برنامه هفتم توسعه، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و نوآوری در فرآیندهای تولید و زندگی روستایی است. فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، کشاورزی هوشمند، انرژی‌های تجدیدپذیر و سیستم‌های مدیریت منابع، از جمله زمینه‌هایی هستند که می‌توانند نقش مهمی در توسعه روستاها داشته باشند.
برنامه منطقه‌محور توسعه تلاش می‌کند تا با فراهم کردن زیرساخت‌های لازم، آموزش و توانمندسازی روستاییان، آنها را در استفاده از این فناوری‌ها توانمند سازد. این کار نه تنها موجب افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها می‌شود، بلکه به جوانان روستایی انگیزه می‌دهد تا در روستاهای خود باقی بمانند و به رشد و توسعه پایدار منطقه کمک کنند.
چشم‌انداز آینده روستاها با برنامه هفتم توسعه
اجرای دقیق و موفق رویکرد منطقه‌محوری و بهره‌گیری از مزیت‌های نسبی مناطق، می‌تواند آینده‌ای روشن برای روستاهای کشور رقم بزند. با تقویت زیرساخت‌ها، حفظ هویت فرهنگی، توجه به اقلیم و استفاده از فناوری‌های نوین، روستاها به مراکز پویا و مولد تبدیل خواهند شد که نه تنها در تامین امنیت غذایی کشور نقش ایفا می‌کنند بلکه به رشد اقتصادی و اجتماعی کشور نیز کمک خواهند کرد.
از سوی دیگر، این رویکرد می‌تواند مهاجرت‌های بی‌رویه به شهرها را کاهش دهد، مشکل حاشیه‌نشینی شهری را کاهش دهد و تعادل جمعیتی را در کشور حفظ کند.
نتیجه‌گیری
برنامه هفتم توسعه با رویکرد منطقه‌محوری، گامی بزرگ و نوین در سیاست‌های توسعه روستایی برداشته است. این رویکرد با تمرکز بر مزیت‌های نسبی، ظرفیت‌های فرهنگی، اجتماعی و اقلیمی هر منطقه، چشم‌اندازی پایدار و جامع برای توسعه روستاها ارائه می‌دهد.
با اجرای موفق این سیاست‌ها، می‌توان انتظار داشت که روستاها به مراکز مولد، پویا و زنده تبدیل شوند که در آن کیفیت زندگی مردم بهبود یافته و زمینه برای توسعه پایدار کشور فراهم می‌شود. به این ترتیب، روستاییان نه تنها احساس تعلق و امنیت بیشتری خواهند داشت بلکه نقش مهمی در ساختن آینده‌ای بهتر برای کشور ایفا خواهند کرد.
منبع: مجله خبری نو
