پدافند غیرعامل و تاب‌آوری ساختمان‌ها: درس‌آموخته‌های مهندسان از جنگ 12 روزه برای افزایش مقاومت سازه‌ها
خبرگزاری مجله خبری نو منتشر کرده
پدافند غیرعامل و تاب‌آوری ساختمان‌ها؛ درس‌آموخته‌های مهندسان از جنگ 12 روزه
در جریان برگزاری نشست‌های آموزشی و همایش‌های تخصصی البرز، مدیران ارشد اجرایی استان بر اهمیت بازنگری عمیق در حوزه مدیریت بحران و پدافند غیرعامل تأکید کردند و تجربه جنگ 12 روزه را به عنوان یک منبع درس‌آموزی ملی مطرح کردند. این نشست با مشارکت سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور و مرکز کارشناسان رسمی دادگستری استان برگزار شد تا تجربه‌های عملی از بحران اخیر به بهبود انسجام ملی، بهبود زیرساخت‌ها و ارتقای ایمنی ساختمان‌ها و شهرها منجر شود.
یکی از محورهای کلیدی مطرح‌شده در این رویداد، دستاورد برجسته این دوره از بحران بود: انسجام ملی. این مفهوم به صورت عینی نشان داد که همدلی و همکاری میان مردم، مدیران، مهندسان و دستگاه‌های اجرایی می‌تواند کارکردهای ملی را در برابر تهدیدات پیچیده تقویت کند. برای پاسداشت این سرمایه اجتماعی، نیاز است که تمام بخش‌های کشور با همدلی و همگرایی به کارکردی مطلوب‌تر در مدیریت بحران برسند و اجازه داده نشود کوچک‌ترین خدشه‌ای به این سرمایه بزرگ وارد شود.
در کنار این نکته، تأکید شد که مسأله جنگ و شرایط بحرانی آن باید به عنوان یک محرک اساسی در بازنگری قوانین و رویه‌های کشور لحاظ شود. به‌ویژه اینکه در قوانین ملی مدیریت بحران، جنبه‌های مربوط به جنگ و تهدیدات امنیتی به اندازه سایر حوادث طبیعی و غیرطبیعی به‌روز نشده است و این خلأ باید به سرعت جبران شود. شورای عالی دفاع و سایر نهادهای تصمیم‌گیرنده نیز باید با بازتعریفِ نقش‌ها و وظایف، سازوکارهای هماهنگی میان دولت، مجلس و نهادهای اجرایی را تقویت کنند تا در مواجهه با بحران‌های آینده، پاسخ‌ها سریع‌تر، هماهنگ‌تر و کارآمدتر باشد.
طی این گفتگوها، موضوع کاهش آسیب‌پذیری ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها به عنوان یکی از اولویت‌های اساسی مطرح شد. به‌ویژه در زمینه اجرایی‌سازی مقررات ملی ساختمان و به‌کارگیری روش‌های پدافند غیرعامل در سطح شهرسازی و ساخت و سازهای پروژه‌های عمومی و حیاتی، نقاط ضعف شناسایی و بر ضرورت گسترش و فراگیرکردن تجربه‌های موفق استان‌ها تأکید شد. از جمله به‌کارگیری ملاحظات پدافند غیرعامل در شهرسازی و بازنگری‌ترِ مبحث‌های مقرراتی که تاکنون به شکل کامل اجرا نشده‌اند، مانند برخی الزامات پناه‌گیری و امنیت ساختمان‌ها، توصیه شد. هدف، کاهش هزینه‌ها و افزایش ایمنی با رویکرد هزینه-فایده بود تا اقدامات مؤثر با کمترین فشار مالی به جامعه اجرا شوند.
در ادامه، به اصلاحات制度ی و فناوری محور اشاره شد. اصلاح مقررات ملی ساختمان با نگاه هزینه-فایده، به ویژه در زمینه ایجاد ظرفیت‌های پناه‌گیری در فضاهای عمومی و ساختمان‌های اساسی، یکی از محورهای اصلی بود. در این چارچوب، متخصصان تأکید کردند که همه ساختمان‌ها نیازمند پناهگاه‌های کم‌هزینه نبوده و اما باید سازه‌های عمومی و زیرساخت‌های حیاتی به گونه‌ای طراحی شوند که امکان پناه‌گیری امن را برای جمعیت فراهم کنند. همچنین بر ضرورت بازنگری جامع در قوانین مدیریت بحران و به‌روزرسانی ضوابط اجرایی تأکید شد تا با توجه به تجربیات جنگ، امکان پاسخگویی سریع‌تر و مؤثرتر فراهم آید.
نقش سازمان نظام مهندسی ساختمان در این مسیر از اهمیت کلیدی برخوردار است. این سازمان می‌تواند با تعریف استانداردهای جدید، آموزش مداوم مهندسان و نظارت مؤثر، نقش یک بازوی مشورتی قدرتمند برای دولت و دستگاه‌های اجرایی در مدیریت بحران ایفا کند. هرچند در حال حاضر این جایگاه در سطح استانی تقویت شده، اما برای اثرگذاری بیشتر نیازمند تقویت جایگاه ملی و ایجاد دستورالعمل‌های روشن ارزیابی ایمنی پس از رویدادهای جنگی هستیم. علاوه بر این، وجود دستورالعمل‌های مشخص برای ارزیابی سازه‌ها پس از درگیری‌های نظامی، در کنار دستورالعمل‌های موجود برای زلزله، از ضرورت‌های فوری محسوب می‌شود تا به سرعت بتوان به آسیب‌شناسی و بازسازی اقدام کرد.
یکی از نکات مهم دیگری که در این جلسه مطرح شد، ساماندهی مهندسان داوطلب بود. در دوران بحران اخیر حضور پرتعداد مهندسان داوطلب در خدمت‌رسانی و انجام پروژه‌های فنی نظارت و مقاوم‌سازی به چشم آمد، اما نبود ساختار سازمان‌یافته برای هماهنگی و مدیریت این نیروها می‌تواند کارآمدی کار را کاهش دهد. بر همین اساس بر نیاز به تدوین دستورالعمل‌های ویژه برای حوادث ناشی از جنگ و تقویت همکاری با بسیج مهندسین کشور تأکید شد تا هر فرد و دستگاه بدور از هم‌مرزبندی وظایف روشن و مقطعی داشته باشد. این رویکرد می‌تواند به عنوان یک بازوی تخصصی و کم‌هزینه برای دولت عمل کند و در بحران‌ها، نیروهای داوطلب به شکل هدفمند و بهینه به کار گرفته شوند.
در بعد اجرایی، مقولات مرتبط با پیشگیری و برنامه‌ریزی شهری نیز به طور جدی مورد بحث قرار گرفت. بازنگری در شهرسازی و ادغام پدافند غیرعامل در سطح طرح‌های شهری باید شدت و دامنه‌ی اجرایی بیشتری پیدا کند. برخی استان‌ها در استفاده از ظرفیت‌های پدافند غیرعامل موفق بوده‌اند و این تجربیات باید به تمامی استان‌ها انتقال یابد تا با آمادگی بالاتر از تهدیدات مشابه در آینده عبور کند. افزایش ایمنی سازه‌ها و کاهش اثرات بحران‌ها با اجرای ملاحظات پدافند غیرعامل، به‌ویژه با نصب و تقویت مصالح مقاوم و مدیریت دقیق منابع، از توصیه‌های اصلی این نشست بود.
همچنین به ضرورت تشکیل و تقویت دستورالعمل‌های ارزیابی پس از جنگ اشاره شد تا بتوان از تجربه‌های نبرد برای بهبود ایمنی ساختمان‌ها و برنامه‌های مدیریت بحران بهره برد. این دستورالعمل‌ها باید با مشارکت فعالانه مهندسان، مدیران استانی و نهادهای استانداردسازی تدوین شود تا در آینده، هر نوع بحرانی با ارزیابی دقیق و واکنش سریع مواجه گردد.
در پایان این گفت‌وگوها، بر اهمیت ایجاد پیوستگی بین نقشه‌های راه مدیریت بحران و قوانین ساخت‌و‌ساز و همچنین آموزش مداوم نیروهای انسانی تأکید شد. با تقویت ظرفیت‌های علمی و حرفه‌ای سازمان نظام مهندسی، و با حضور فعال مهندسان داوطلب و بخش‌های اجرایی، کشور می‌تواند به سطحی برسد که در مواجهه با جنگ‌های احتمالی آینده، هم انسجام ملی حفظ شود و هم ایمنی سازه‌ها و livelihoods مردم به شکل چشمگیر ارتقا یابد.
این رویکردها نشان می‌دهد که درس‌آموخته‌های جنگ 12 روزه تنها به اذعان به انسجام ملی محدود نمی‌شود، بلکه مسیرهای عملی برای بهبود مدیریت بحران، پدافند غیرعامل، بهبود زیرساخت‌ها و طراحی شهری ایمن‌تر را ارائه می‌دهد. مجمع‌های تخصصی و شورای عالی دفاع و سازمان‌های حرفه‌ای باید با جدیت و سرعت بیشتر به کاربستن این درس‌آموخته‌ها اقدام کنند تا از این تجربه تاریخی، به نفع آینده کشور گام‌های روشن و قابل اندازه‌گیری برداشته شود.
