تبیین گفتمان تمدنی کریمه اهل بیت (س) و چشم انداز آینده
به گزارش مجله خبری نو به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، در ایام اخیر از روز ملی قم تا ایام معصومیه، شاهد افزایش ارادت به ساحت مقدس حضرت فاطمه معصومه (س) در قالب مراسم‌های گوناگون و تبیین فضائل ایشان بودیم. با این حال، رسالت فعالان فرهنگی تنها به گرامیداشت مناسبت‌ها محدود نمی‌شود و باید از این فرصت‌ها برای ترویج «گفتمانِ مأموریتِ تمدنی» این بانو در افق «گام دوم انقلاب اسلامی» استفاده کرد. در همین راستا، شعار «قم، جهان‌شهر تمدنی اهل بیت (ع)» که برای روز ملی قم تعیین شده، نباید تنها یک شعار تبلیغاتی باشد، بلکه باید به عنوان «بیانیه مأموریت همیشگی» برای نهادهای مسئول تعریف شود.
گفتمان فرهنگی رایج، گاهی تنها به فضائل فردی کریمه اهل بیت (ع) می‌پردازد. در حالی که حضور و سیره ایشان در قم، فراتر از تجلی علم، تقوا و کرامت، یک راهبرد کلان اجتماعی و مأموریتی الهی را نشان می‌دهد که پیامدهای آن تا آینده و شکل‌گیری یک تمدن نوین اسلامی ادامه دارد. اگرچه تولید محتوا و اجرای برنامه‌های معرفتی برای زائران ضروری است، اما گذار از «تبیین فضائل» به «تبیین راهبرد فرهنگی» یک امر حیاتی محسوب می‌شود.
این نوشتار با تمرکز بر عنوان «کریمه‌ی اهل بیت (ع)، محور گفتمان تمدنی»، به دنبال پاسخ به این پرسش است که چگونه می‌توان ظرفیت «قم، جهان‌شهر تمدنی اهل بیت (ع)» را به گفتمانی پویا و عملیاتی برای ساخت تمدن نوین اسلامی تبدیل کرد. هدف، ارائه چارچوب‌های نظری و عملیاتی است تا عملکرد فرهنگی از سطح تکریم به سطح کنشگری فعال در عرصه تحول اجتماعی ارتقا یابد.
ضرورت معرفی همه جانبه الگوی فاطمی
حضرت فاطمه معصومه (س) جایگاهی منحصربه‌فرد به عنوان مظهر کمال بانوی مسلمان و مرجعیت علمی و معنوی شیعه دارد. نگاه محدود به فضائل معنوی ایشان، مانع درک ظرفیت عظیم آموزه‌ها و برنامه‌ای می‌شود که ایشان برای جامعه اسلامی ترسیم کرده‌اند. هجرت و حضور ایشان در قم، خود یک عملیات تمدن‌ساز بوده است. در عصری که نیاز به بازتعریف نقش زن مسلمان در «جهاد تبیین» و تعهد به «انتظار فرج» وجود دارد، فعالان فرهنگی باید از معرفی تک‌بعدی شخصیت ایشان پرهیز کنند. الگوی ارائه شده باید جامع و جذاب باشد و علاوه بر ابعاد فردی، جنبه‌های اجتماعی، بصیرت سیاسی و نقش‌آفرینی تمدنی ایشان را نیز به نمایش بگذارد.
از فضیلت قدسی تا کارآمدی تمدنی
کریمه اهل بیت (ع) در ادبیات جهانی یک «بانوی قدیسه» محسوب می‌شود، اما بُعد کمتر شناخته‌شده ایشان، نقش‌آفرینی در مقام یک «بانوی تمدن‌ساز» است. این نقش فرافردی منجر به تولید فرهنگ فاطمی و نظام‌های مذهبی در طول تاریخ شده است. اینکه امام صادق (ع) دهه‌ها قبل از ولادت حضرت معصومه (س) از حضور ایشان در قم خبر می‌دهند، نشان‌دهنده آثار و برکات وجودی این بانو است. هجرت ایشان تنها برای عبادت فردی نبود، بلکه یک حرکت حماسی در دفاع از امامت بود که جریان‌سازی تاریخی و تمدنی شیعه در ایران و جهان را آغاز کرد. این مأموریت چنان بزرگ بود که گویی یک «معصومه» باید به یاری «امام معصوم» زمان خود و امامان پس از خود تا عصر غیبت بیاید. لقبی که امام رضا (ع) به ایشان دادند نیز ما را به مقام عصمت این بانو در تمام ابعاد فردی و اجتماعی فرا می‌خواند.
چهار ستونِ ماموریت تمدنی بانوی کرامت
مأموریت تمدنی کریمه اهل بیت (ع) دارای چهار ضلع است که قم را به مرکز جهان تشیع تبدیل کرده است:
۱. فرهنگ‌سازی: حضور ایشان، شهر قم را به پایگاه علوم اهل بیت (ع) و خاستگاه انقلاب اسلامی و فرهنگ مقاومت تبدیل کرد.
۲. ملت‌سازی: حضور ایشان هویت دینی ایران را بر پایه تشیع تثبیت کرد و به ملت‌سازی و استقرار نظام جمهوری اسلامی، مشروعیت معنوی و پشتوانه فکری بخشید.
۳. امت‌سازی: امروز حرم مطهر فاطمی به کانون وحدت جهانی شیعه تبدیل شده و در حال ایفای نقش در مرحله «امت‌سازی» و ایجاد زمینه برای بیداری اسلامی است.
۴. پیوند با نهضت انتظار: این مأموریت در نهایت برای زمینه‌سازی ظهور منجی عالم بشریت (عج) است. این هدف در زیارت‌نامه ایشان نیز آمده است، آنجا که زائر با عبارت «اَسأَلُ اللهَ اَن یُرِیَنا فیکُمُ السُّرورَ وَ الفَرَج»، خود را به نهضت انتظار فعال متعهد می‌کند.
راهکار عملیاتی در همسویی با ماموریت تمدنی بانوی کرامت
برای تحقق این اهداف، نیازمند یک بازمهندسی فرهنگی و نقشه راه عملیاتی برای فعالان هستیم. برای اجرایی کردن این گفتمان، باید از تئوری به راهکارهای کاربردی گذر کرد. راهکارهای زیر بر مبنای چهار ستون اصلی فعالیت فرهنگی پیشنهاد می‌شود:
آموزش و تربیت: تبدیل آموزه‌ها به مهارت‌های عملیاتی مانند مدیریت بحران و جهاد تبیین.
تولید محتوا و رسانه: ساخت روایت‌های نوین برای نشان دادن تأثیر هجرت بانوی کرامت بر ملت‌سازی.
کنشگری اجتماعی و میدانی: تبدیل مفاهیم دینی به تعهدات اجتماعی ملموس مانند خدمت کریمانه.
پژوهش و تولید فکر: تحلیل سیره و زیارت‌نامه ایشان برای تولید نظریه‌های جدید درباره نقش بانوان.
در پایان، گفتمان مأموریت تمدنی حضرت فاطمه معصومه (س)، یک راهبرد کلان اجتماعی و الهی است که تقوای فردی را با حرکت اجتماعی گسترده پیوند می‌زند و از فرهنگ‌سازی در قم تا امت‌سازی جهانی را شامل می‌شود. مأموریت الهی ایشان، فعال‌سازی «جهان‌شهر قم» به عنوان پایگاه هویتی تشیع و تبدیل «زائر» به عنصر «منتظرِ فعال» در جهت ساخت تمدن نوین اسلامی و زمینه‌سازی برای ظهور است. به گفته محمدباقر مشکاتی، شایسته است مجاهدان فرهنگی کشور با الهام از این گفتمان، برای تحقق اهداف «بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی»، یک «حرکت عمومی» ایجاد کنند.
منبع: باشگاه خبرنگاران جوان
