داستان پرواز آسمان؛ ریشه مشکلات تحریم است یا سوءمدیریت؟
به گزارش مجله خبری نو به نقل از مهر، عملکرد و آینده مدیریتی شرکت هواپیمایی «آسمان» در هفته‌های اخیر به یکی از موضوعات مهم و بحث‌برانگیز اقتصاد ایران تبدیل شده است. واگذاری این شرکت باسابقه به بخش خصوصی، همزمان با کاهش چشمگیر شاخص‌های عملیاتی آن، توجه منتقدان و طرفداران خصوصی‌سازی را به خود جلب کرده است.
واگذاری؛ از ضرورت تا تجربه‌های تلخ گذشته
احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی که مسئول اصلی صندوق بازنشستگی کشوری (مالک عمده سهام آسمان) است، این شرکت را «زیان‌ده» خواند و تأکید کرد: «بیت‌المال را خرج آسمان نمی‌کنیم.» این موضع‌گیری، احتمال واگذاری مدیریت آسمان به بخش خصوصی را افزایش داده است. با این حال، تجربه‌های ناموفق خصوصی‌سازی در گذشته که اغلب با مشکلات مدیریتی و بازگشت شرکت‌ها به دولت همراه بود، نگرانی‌هایی را درباره تکرار این الگو برای هواپیمایی آسمان ایجاد کرده است.
کاهش تدریجی در شاخص‌های عملیاتی
شرکت هواپیمایی آسمان در تیرماه ۱۳۵۹ با ادغام چهار شرکت تأسیس شد و فعالیت رسمی خود را از سال ۱۳۶۰ آغاز کرد. این شرکت در سال ۱۳۸۱ به صندوق بازنشستگی کشوری واگذار شد و در دهه ۱۳۹۰ یکی از ایرلاین‌های رو به رشد کشور بود، اما در سال‌های اخیر با افت شدیدی در عملکرد خود مواجه شده است.
بر اساس سالنامه آماری ۱۴۰۲ سازمان هواپیمایی کشوری، آسمان در این سال با انجام ۱۳ هزار و ۱۵۵ پرواز داخلی، سهم ۸.۶۵ درصدی از بازار را داشت. این در حالی است که در سال ۱۴۰۱ با ۱۶ هزار و ۲۱۸ پرواز، سهم آن ۱۰.۵۸ درصد بود که نشان‌دهنده کاهش ۱۸.۸۹ درصدی رشد سالانه است.
در بخش جابه‌جایی مسافر نیز روند نزولی بوده است. آسمان در سال ۱۴۰۲ با انتقال یک‌میلیون و ۳۱۵ هزار و ۲۷۷ مسافر، سهم ۷.۶۴ درصدی از بازار داشت، در حالی که در سال ۱۴۰۱ با جابه‌جایی یک‌میلیون و ۵۴۵ هزار و ۹۸۹ مسافر، این سهم ۸.۸۸ درصد بود. این آمار از افت ۱۴.۹۲ درصدی رشد سالانه در این بخش خبر می‌دهد.
این کاهش عملکرد به پروازهای بین‌المللی نیز کشیده شده است. آسمان در سال ۱۴۰۲ با هزار و ۶۷۱ پرواز بین‌المللی سهم ۴.۰۱ درصدی داشت که نسبت به سال ۱۴۰۱ با هزار و ۸۲۸ پرواز، کاهش ۸.۵۹ درصدی را نشان می‌دهد. در جابه‌جایی مسافر بین‌المللی نیز کاهش ۱۰.۹۹ درصدی ثبت شده است.
کاهش ناوگان و نیروی انسانی
آمار ناوگان شرکت نیز وضعیت مشابهی را نشان می‌دهد. در سال ۱۳۹۰، آسمان با ۳۳ فروند هواپیما (شامل ۶ بوئینگ ۷۲۷، یک ایرباس، ۲۰ فوکر ۱۰۰ و ۶ ای‌تی‌آر) سومین شرکت بزرگ هوایی کشور بود. اما تعداد هواپیماهای فعال این شرکت در سال ۱۴۰۲ به ۲۸ فروند کاهش یافته و شمار کارکنان آن از ۲ هزار و ۹۵۰ نفر به ۲ هزار و ۳۶۳ نفر رسیده است.
به گزارش مجله خبری نو، حواشی مربوط به شرکت هواپیمایی آسمان با اظهارات نماینده تهران در مجلس، موضع‌گیری وزیر تعاون و واکنش این شرکت، وارد مرحله جدیدی شده است. این مرحله ضعف‌های مدیریتی آسمان و پرسش‌های اساسی درباره آینده آن را برجسته کرده است.
روایت‌های متفاوت درباره وضعیت ناوگان
علی خضریان، نماینده تهران در مجلس، در نشست علنی چهارم شهریور ۱۴۰۴، با انتقاد از نظارت وزارت تعاون بر زیرمجموعه‌های خود گفت: «آسمان با ۲۵۰۰ نیروی کار در حالی اداره می‌شود که تنها یک هواپیمای فعال دارد و با وجود یک هواپیما به همه پرسنل حقوق پرداخت می‌کند.» این اظهارات انتقادات گسترده‌ای را نسبت به سوءمدیریت در این شرکت برانگیخت.
در مقابل، شرکت آسمان در اطلاعیه‌ای این ادعاها را رد و اعلام کرد: «ناوگان فعال این شرکت هم‌اکنون شامل سه فروند هواپیما (دو فروند فوکر ۱۰۰ و یک فروند بوئینگ ۷۳۷) است و اقدامات لازم برای تأمین موتورهای جدید در حال پیگیری است.» این شرکت تحریم‌ها را مانع اصلی در این مسیر دانست و حفظ نیروهای انسانی و پرداخت حقوق آن‌ها را «مسئولیت ملی» خود عنوان کرد.
با این حال، سیدحمیدرضا صانعی، معاون هوانوردی و امور بین‌الملل سازمان هواپیمایی کشوری، در ۳۰ شهریور ۱۴۰۴ تأیید کرد که شرکت آسمان در حال حاضر تنها یک هواپیمای فعال دارد. وی گفت که این شرکت زمانی حدود ۲۸ هواپیما داشت و با وضعیت فعلی نمی‌توان آن را سرپا نگه داشت.
چالش‌های ساختاری و محدودیت‌ها
صانعی توضیح داد که شرکت‌های دولتی هم با محدودیت‌های بین‌المللی و هم با مقررات داخلی دست‌وپاگیر مواجه هستند. به گفته او، یک سرمایه‌گذار خصوصی راحت‌تر می‌تواند تراکنش مالی انجام دهد. وی افزود که با وجود حمایت‌های سازمان هواپیمایی، آسمان با چالش‌های جدی روبروست.
او تصریح کرد: «اگر مجوز کمتری به این شرکت بدهیم، درآمد آن کاهش می‌یابد و مشکلاتش بیشتر می‌شود. از سوی دیگر، اگر مجوز بیشتری بدهیم، احتمال بروز مشکل برای مسافران افزایش می‌یابد. به همین دلیل، مجوزهای این شرکت را محدود کرده‌ایم.»
صانعی گفت که ادغام آسمان با یک شرکت در حال رشد می‌تواند وضعیت را بهبود بخشد، اما اگر این کار درست انجام نشود، مشکلات بیشتر خواهد شد. وی تأکید کرد که هزینه‌های بالا و کاهش ناوگان به یک هواپیمای فعال، هر بنگاه اقتصادی را نابود می‌کند.
معاون سازمان هواپیمایی افزود: «ما تنها می‌توانیم شرایط را برای بهبود وضعیت تسهیل کنیم. سازمان هواپیمایی مالک شرکت‌ها نیست و مالکان می‌توانند آن را احیا کنند یا به نابودی بکشانند.»
موضع قاطع وزیر تعاون: وضعیت «فاجعه» است
احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وضعیت هواپیمایی آسمان را «فاجعه‌آمیز» توصیف کرد و گفت: «هر فردی که در این شرکت مقامی داشته، در ایجاد این فاجعه مقصر است.»
وی هرگونه کمک مالی دولتی را رد کرد و افزود: «نه پولی برای تزریق به آسمان داریم و نه اجازه می‌دهیم از بیت‌المال چنین کاری انجام شود. ماهانه ۲۰۰ میلیارد تومان از منابع بازنشستگان صرف پرداخت حقوق پرسنل آسمان می‌شود.»
میدری راهکار اصلی را برگزاری مزایده و واگذاری مدیریت به بخش خصوصی توانمند دانست.
فراخوان رسمی برای جذب سرمایه‌گذار
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با انتشار یک فراخوان رسمی، گام اول را برای جذب سرمایه‌گذار و خصوصی‌سازی هواپیمایی آسمان برداشت. این وزارتخانه در اطلاعیه ۱۷ تیرماه ۱۴۰۴ اعلام کرد که از سرمایه‌گذاران علاقه‌مند برای ارتقای برند آسمان و افزایش سهم بازار آن دعوت به عمل می‌آورد.
در این فراخوان دو شرط اصلی تعیین شده است:
۱. تأمین و افزودن دست‌کم پنج فروند هواپیمای مسافری (اجاره یا خرید) تا پایان سال ۱۴۰۴.
۲. تأمین سرمایه در گردش به مبلغ بیش از پنج هزار میلیارد تومان تا پایان سال ۱۴۰۴.
جزئیات فراخوان سرمایه‌گذاری
سیدعلیرضا عظیمی‌پور، یکی از مدیران هلدینگ‌های زیرمجموعه صندوق بازنشستگی کشوری، گفت که شرکت‌های وابسته به صندوق‌ها طبق برنامه هفتم پیشرفت باید وضعیت خود را از مدیریت شرکتی به بورسی تغییر دهند. وی افزود که آسمان پیش از اجرای این برنامه، به دنبال جذب سرمایه‌گذار برای بهبود وضعیت مالی و تقویت ناوگان خود است.
عظیمی‌پور اشاره کرد که فراخوان در دو نوبت منتشر شد و با استقبال خوبی از سوی سرمایه‌گذاران مواجه گردید. پس از ارزیابی‌ها، شرکت‌های واجد شرایط برای ارائه طرح‌های خود دعوت خواهند شد.
تحریم‌ها و سوءمدیریت
در حالی که تقریباً تمام ناوگان آسمان زمین‌گیر شده است، اطلاعیه جدید این شرکت از تلاش برای تأمین قطعات و موتورهای جدید خبر می‌دهد. با این حال، کارشناسان معتقدند تحریم‌ها تنها بخشی از مشکل است.
صنعت هوانوردی ایران دهه‌هاست با تحریم مواجه است، اما برخی ایرلاین‌های داخلی موفق به اورهال و حتی واردات هواپیماهای جدید شده‌اند. برای نمونه، شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران امسال دو هواپیمای جدید به ناوگان خود اضافه کرده است.
حمیدرضا صانعی، معاون سازمان هواپیمایی، در گفتگو با مجله خبری نو اظهار کرد: «از ابتدای دولت چهاردهم حدود ۲۳ فروند هواپیما وارد کشور شده است، البته همزمان تعدادی نیز از خدمت خارج شده‌اند.»
این شواهد نشان می‌دهد که بخش عمده بحران آسمان ناشی از سوءمدیریت مزمن و تصمیم‌گیری‌های غیرکارشناسی است، نه فقط تحریم‌ها.
پیامدهای اقتصادی زیان‌دهی شرکت‌های دولتی
زیان‌دهی شرکت‌های دولتی بار مالی سنگینی بر بودجه عمومی تحمیل می‌کند. دولت برای جبران این زیان، ناچار به استقراض یا چاپ پول می‌شود که نتیجه آن افزایش تورم و کاهش قدرت خرید مردم است. این چرخه معیوب به کاهش تولید، رکود اقتصادی و کاهش فرصت‌های شغلی منجر می‌شود. کارشناسان راهکار اصلی را اصلاح ساختار مدیریتی و واگذاری واقعی به بخش خصوصی توانمند می‌دانند.
واگذاری در سایه تجربه‌های تلخ گذشته
با وجود ضرورت توقف زیان‌دهی آسمان، سابقه خصوصی‌سازی‌های ناموفق مانند هفت‌تپه و پالایشگاه کرمانشاه، تردیدهایی را درباره آینده این شرکت ایجاد کرده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که هرگونه واگذاری بدون طراحی دقیق، چارچوب قانونی روشن و نظارت قوی، می‌تواند بحران این ایرلاین را عمیق‌تر کند.
الگوبرداری از تجربه‌های موفق
در مقابل، تجربه موفق واگذاری مدیریت شرکت هواپیمایی قشم‌ایر بین سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۳ نشان می‌دهد که با وجود چارچوب قانونی مناسب و انتخاب سرمایه‌گذار متخصص، احیای یک ایرلاین بحران‌زده ممکن است. سرنوشت آسمان به طراحی یک فرآیند واگذاری شفاف و نظارت دقیق نهادهای مسئول بستگی دارد.
صندوق سرمایه‌گذاری هوایی؛ راهی دیگر برای احیا
کارشناسان معتقدند خصوصی‌سازی تنها راه‌حل نیست. سید حمیدرضا صانعی اخیراً از راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری هوایی با هدف کاهش اثرات نوسانات ارزی خبر داد. وی گفت که این صندوق‌ها تسهیلات ریالی و ارزی در اختیار شرکت‌ها قرار می‌دهند و تاکنون یک ایرلاین با استفاده از این وام‌ها هواپیمای جدید وارد کرده است. بهره‌مندی آسمان از این صندوق می‌تواند مسیر تأمین هواپیما و قطعات را هموار کرده و بخشی از مشکلات آن را برطرف سازد.
منبع: مهر
