عجیب‌ترین موشک جهان که یک روانشناس ساخت

به گزارش مجله خبری نو به نقل از فرارو، در بحبوحه جنگ جهانی دوم، زمانی که فناوری‌هایی مانند رادار و بمب‌های هدایت‌شونده در حال توسعه بودند، یک روانشناس مشهور ایده عجیبی را مطرح کرد: استفاده از کبوترها برای هدایت موشک!

این طرح که با عنوان “پروژه کبوتر” شناخته می‌شود، یکی از عجیب‌ترین و در عین حال جذاب‌ترین تلاش‌های نظامی در تاریخ است. این پروژه نشان می‌دهد که خلاقیت انسان در زمان جنگ می‌تواند تا چه حد از مرزهای منطق فراتر رود.

### سرآغاز یک ایده غیرمعمول

داستان پروژه کبوتر در سال 1940 آغاز شد. در آن زمان، بی. اف. اسکینر، روانشناس برجسته آمریکایی و بنیانگذار نظریه شرطی‌سازی فعال، پیشنهاد غیرمنتظره‌ای را به ارتش ایالات متحده ارائه کرد. اسکینر، که به دلیل آزمایش‌هایش با حیوانات (مانند موش‌ها و کبوترها) در جعبه‌های معروف به “جعبه اسکینر” شهرت داشت، بر این باور بود که رفتارهای یاد گرفته شده حیوانات می‌تواند در جنگ مفید باشد. او به این ایده رسید که از توانایی طبیعی کبوترها در تشخیص الگوهای بصری برای هدایت موشک‌ها به سمت اهداف استفاده کند.

ایده ساده اما عجیب بود: کبوترها آموزش داده شوند تا با نوک زدن به تصاویر اهداف (مانند کشتی‌ها یا تأسیسات دشمن) روی یک صفحه، مسیر موشک را تنظیم کنند. این پروژه ابتدا با نام رمز “پروژه کبوتر” آغاز شد و بعداً به “پروژه اورکن (Orcon)” تغییر یافت، که مخفف عبارت “کنترل ارگانیک” است. اما چرا کبوتر؟ کبوترها بینایی بسیار خوبی دارند، می‌توانند الگوهای پیچیده را تشخیص دهند و با آموزش مناسب، رفتاری قابل پیش‌بینی و دقیق از خود نشان می‌دهند.

### نحوه عملکرد

تصور کنید موشکی در حال پرواز به سمت هدف است. در داخل موشک، یک کبوتر آموزش‌دیده در محفظه‌ای کوچک نشسته و به یک صفحه نمایش کوچک نگاه می‌کند که تصویر هدف (مثلاً یک کشتی دشمن) روی آن نشان داده می‌شود. این تصویر از طریق لنزی که در قسمت جلویی موشک قرار دارد، به کبوتر نشان داده می‌شود. کبوتر، که قبلاً آموزش دیده تا به تصویر هدف نوک بزند، با هر بار نوک زدن به صفحه، سیگنالی به سیستم هدایت موشک می‌فرستد. اگر کبوتر به مرکز تصویر نوک بزند، موشک در مسیر درست باقی می‌ماند. اما اگر تصویر از مرکز منحرف شود (مثلاً موشک از هدف دور شود)، کبوتر به سمت لبه‌های صفحه نوک می‌زند و سیستم هدایت، مسیر موشک را تصحیح می‌کند.

برای آموزش کبوترها، اسکینر از تکنیک شرطی‌سازی فعال استفاده کرد. کبوترها یاد گرفتند که با نوک زدن به تصاویر خاص، پاداش (مانند دانه) دریافت کنند. این فرآیند به قدری دقیق بود که کبوترها می‌توانستند حتی در شرایط پراسترس، مانند تکان‌های موشک، با دقت به هدف نوک بزنند. اسکینر و تیمش آزمایش‌های متعددی انجام دادند و نشان دادند که کبوترها می‌توانند تصاویر را با دقت بالا تشخیص دهند.

### چالش‌ها و موانع

با وجود جذابیت این ایده، پروژه کبوتر با مشکلات زیادی مواجه شد. اول اینکه، ارتش آمریکا به سختی می‌توانست ایده استفاده از حیوانات در جنگ را جدی بگیرد. تصور کنید ژنرال‌های نظامی در حال بحث درباره موشک‌های کبوترمحور در کنار رادارها و بمب‌افکن‌های پیشرفته باشند! این ایده برای بسیاری خنده‌دار و غیرعملی به نظر می‌رسید.

دومین مشکل، مسائل فنی بود. کبوترها باید در محفظه‌های کوچک و تحت فشار داخل موشک قرار می‌گرفتند، جایی که لرزش‌ها، صدا و تغییرات دما می‌توانست عملکردشان را مختل کند. همچنین، سیستم‌های مکانیکی برای تبدیل نوک زدن کبوتر به سیگنال‌های هدایت، پیچیده و مستعد خطا بودند. در نهایت، نگهداری و آموزش تعداد زیادی کبوتر برای استفاده در مقیاس بزرگ، یک چالش لجستیکی بزرگ بود.

### آزمایش‌ها و نتایج

اسکینر و تیمش در سال‌های 1940 تا 1944 آزمایش‌های گوناگونی انجام دادند. در یکی از آزمایش‌های اولیه، کبوترها با موفقیت توانستند تصاویر کشتی‌ها را روی صفحه تشخیص دهند و با نوک زدن، مسیر فرضی موشک را اصلاح کنند. ارتش آمریکا در ابتدا بودجه‌ای محدود (حدود 25,000 دلار) به پروژه اختصاص داد، اما نتایج اولیه امیدوارکننده بود. در سال 1944، نیروی دریایی آمریکا به این پروژه علاقه‌مند شد و آزمایش‌های بیشتری انجام گرفت.

با این حال، با پیشرفت فناوری‌های راداری و سیستم‌های هدایت الکترونیکی، پروژه کبوتر به تدریج از اولویت خارج شد. در نهایت، ارتش تصمیم گرفت منابع خود را روی فناوری‌های پیشرفته‌تر متمرکز کند و پروژه در سال 1944 متوقف شد. بعدها، در سال 1948، نیروی دریایی برای مدت کوتاهی پروژه را احیا کرد، اما باز هم به نتیجه عملی نرسید.

### میراث پروژه

اگرچه پروژه کبوتر هرگز به مرحله عملیاتی نرسید، اما تأثیرات پایداری داشت. این پروژه نشان داد که ایده‌های غیرمتعارف می‌توانند راه را برای نوآوری‌های بزرگ‌تر باز کنند. اسکینر بعدها اظهار داشت که این پروژه به او کمک کرد تا درک عمیق‌تری از رفتار حیوانات و کاربردهای آن در فناوری پیدا کند. همچنین، این پروژه الهام‌بخش ایده‌های بعدی در زمینه سایبرنتیک و سیستم‌های کنترل بیولوژیکی شد.

جالب اینجاست که پروژه کبوتر تنها تلاش برای استفاده از حیوانات در جنگ نبود. در همان دوره، پروژه‌هایی مانند “بمب خفاش‌ها” (که در آن خفاش‌ها بمب‌های آتش‌زا حمل می‌کردند) و استفاده از سگ‌ها برای شناسایی مین‌ها آزمایش شدند. اما پروژه کبوتر به دلیل ترکیب عجیب علم روانشناسی، مهندسی و جنگ، همچنان یکی از عجیب‌ترین ایده‌های تاریخ نظامی است.

منبع: فرارو