سیستانی‌ها به جنگ “گرد و غبار” رفتند/ ابتکار بومی‌ها برای بحران ریزگردها چیست؟ + فیلم
به گزارش وبسایت مجله خبری نو، در بستر خشک تالاب بین‌المللی هامون، کارشناسان منابع طبیعی سیستان و بلوچستان با احداث «دیوار گلی توأم با سرشاخه» نخستین بادشکن غیرزنده‌ای را اجرا کردند که هدفش جلوگیری از برداشت خاک و ته‌نشینی رسوبات ماسه‌ای است. این تجربه‌ای است که متولیان آن از آن به‌عنوان ابداعی کم‌هزینه و مؤثر یاد می‌کنند.
طی سال‌های اخیر خشکیدن تالاب هامون و تشدید فرسایش بادی، بخش‌هایی از دشت سیستان را به کانون تولید ریزگرد تبدیل کرده است. این مناطق لایه‌های سطحی خاک را از بین برده و حرکت ماسه‌ها مشکلات زیست‌محیطی و معیشتی جدی پدید آورده‌اند. در چنین شرایطی، طرح‌های احیای زیست محیطی مبتنی بر پوشش گیاهی در کوتاه مدت یا بدون تأمین آب موفق نخواهند بود. بنابراین تیم‌های بومی به راه‌حل‌های مکانیکی روی آوردند تا نخستین قدم برای تثبیت خاک برداشته شود.
الگوی اجرایی این پروژه بر پایه دو مؤلفه احداث دیوارهای گلی کوتاه و بین آن‌ها قرار دادن بادشکن‌های سرشاخه‌ای است. دیوارها به ارتفاع تقریباً 1.2 متر ساخته می‌شوند و در بدنه آن‌ها منافذی تعبیه می‌شود تا از تراکم جریان باد و ایجاد جریان‌های پیچان در پشت مانع جلوگیری شود. روشی که به گفته کارشناسان اداره‌کل منابع طبیعی سیستان و بلوچستان باعث می‌شود مانع ذرات را به‌جای پراکندن به دام بیندازد و ته‌نشین شدن ماسه را تسهیل کند.
حسین سرگزی، معاون فنی اداره‌کل منابع طبیعی سیستان و بلوچستان توضیح می‌دهد که هر مانع تا حدود «10 برابر ارتفاع خود» در کاهش نیروی فرسایشی باد مؤثر است. بنابراین دیوارهای نه‌چندان بلند با چینشی متناوب می‌توانند در مقیاس منطقه‌ای اثر قابل‌توجهی در کندسازی جریان باد و ایجاد «تله رسوب» داشته باشند. همچنین خاک لازم برای ساخت این دیوارها از بستر همان تالاب تأمین شده که هم هزینه‌ها را پایین می‌آورد و هم گودال‌های برداشت را به تله‌های رسوب‌گیر بدل می‌سازد.
طرح به شکل باندهایی چند ردیفه اجرا شده است. چهار ردیف اولیه در هر باند با فواصلی 10، 15 و 20 متری استقرار یافته‌اند و پس از هر باند، فاصله 50 متری در نظر گرفته می‌شود تا در صورت بارندگی از پیوستگی تپه‌های ماسه‌ای جلوگیری و نفوذ آب به لایه‌های زیرین مهیا شود.
مجریان انتظار دارند در فصل بارشی یا تا تابستان آینده، مناطق میان باندها به‌سرعت از رسوبات پوشیده شده و در نهایت امکان رشد پوشش گیاهی فراهم شود. مقیاس کلی پروژه در مراحل اولیه به چند کیلومتر و چند 10 هکتار است.
این پروژه اما می‌تواند با چالش‌های احتمالی مواجه شود که شامل پایداری سازه در برابر طوفان‌های شدید، خطر برداشت خاک از بستر برای ساخت دیوار و نیاز به آبیاری و تأمین منابع آبی در فاز پوشش گیاهی است. در این راستا نیازمند پایش مستمر و دوره‌ای است.
اگر الگوی دیوار گلی به‌طور پیوسته و علمی اجرا و پایش شود، می‌تواند تولید ریزگرد را کاهش دهد و کیفیت هوا در شهرستان‌های پیرامون را بهبود بخشد، پوشش گیاهی را تسهیل کند و در نتیجه کارکردهای اکوسیستمی تالاب را تقویت کند و از مهاجرت معیشتی ناشی از تخریب منابع خاکی بکاهد و فرصت‌های شغلی محلی در پروژه‌های حفاظت از خاک فراهم آورد.
منبع: وبسایت تسنیم
