فرونشست در تخت جمشید
به گزارش وبسایت مجله خبری نو، فرونشست زمین به تهدیدی فراگیر علیه میراث فرهنگی ایران تبدیل شده است. این پدیده آرام اما ویرانگر، ریشه در سوءمدیریت منابع آب و بهره‌برداری بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی دارد. فرونشست زمین در محدوده‌های تاریخی اصفهان، شیراز و کرمان در سال‌های اخیر به‌طور محسوس افزایش یافته و کارشناسان نسبت به بروز ترک‌ها، شکاف‌های سطحی و آسیب‌های سازه‌ای در این آثار هشدار داده‌اند.
در تخت جمشید، فرونشست زمین باعث ایجاد تغییرات جزئی در تراز پایه‌های سنگی شده است. در اصفهان، زاینده‌رود خشک و زمین‌های فرونشسته، تهدیدی جدی برای مسجد جامع و میدان نقش‌جهان پدید آورده‌اند. در کرمان، ارگ تاریخی بم که روزی زلزله را تاب آورد، اکنون در برابر این خطر خاموش بی‌دفاع مانده است.
متخصصان می‌گویند اگر روند کنونی برداشت آب و بی‌توجهی به سیاست‌های احیای آبخوان‌ها ادامه یابد، بخش مهمی از میراث تاریخی ایران در دهه آینده ممکن است دچار آسیب‌های غیرقابل جبران شود. فرونشست نه‌تنها تهدیدی برای خاک و آب، بلکه خطری برای حافظه ملی و میراث فرهنگی کشور است؛ میراثی که فراتر از سنگ و آجر، نشانه هویت و استمرار تمدن ایرانی به شمار می‌آید.
علی شهباز کارشناس زمین‌شناسی می‌گوید: نزدیک به نیمی از بافت‌های تاریخی ارزشمند کشور در نواحی در معرض فرونشست قرار گرفته‌اند. حدود 63 اثر ملی ثبت‌شده و 27 اثر جهانی در این مناطق واقع شده‌اند. این یعنی ما در خطر از دست دادن بخش غیرقابل جبرانی از هویت تاریخی کشور هستیم.
وی افزود: میراث فرهنگی و باستانی غنی ایران در برخی استان‌ها از جمله اصفهان، فارس و تهران با خطرات قابل توجهی ناشی از فرونشست زمین مواجه هستند. در چنین شرایطی، برخی از بناها و آثار فرهنگی و تاریخی ایران که تعدادی از آن‌ها ثبت جهانی نیز شده‌اند، در معرض نرخ فرونشست زمین با سرعتی بیش از 10 سانتیمتر در سال قرار دارند.
در استان اصفهان، میراثی چون میدان نقش جهان، مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد امام، سی‌وسه‌پل و پل خواجو در معرض فرونشست تدریجی زمین قرار دارند. رودخانه زاینده‌رود به دلیل استخراج بیش از حد آب و خشکسالی‌های پی‌درپی خشک شده است. در نتیجه، فرونشست زمین در شمال اصفهان به 16 تا 25 سانتیمتر رسیده و منجر به ترک‌هایی در بناهای تاریخی و بی‌ثباتی پایه‌های پل‌ها شده است.
در استان فارس، تخت جمشید، پاسارگاد و نقش رستم از مهم‌ترین مکان‌های در معرض خطر هستند. مناطق اطراف تخت جمشید و پاسارگاد، به دلیل برداشت بی‌رویه آب برای کشاورزی دچار فرونشست شده‌اند. فرونشست در دشت مرودشت به 14 سانتیمتر در سال رسیده و می‌تواند سیستم‌های زهکشی و پایه‌های زمین را بی‌ثبات کند. مقبره‌های صخره‌ای نقش رستم نیز به دلیل فرسایش سنگ و ترک‌خوردگی در معرض خطر هستند.
تخلیه آب‌های زیرزمینی در پاسارگاد ممکن است به مرور زمان به بی‌ثباتی مقبره کوروش منجر شود. همچنین، بارندگی‌های ناگهانی در دشت مرغاب که با تغییرات اقلیمی تشدید می‌شوند، سکوی سنگی آرامگاه را تهدید می‌کند.
شهرت شهباز گفت: خطر فرونشست برای آثار تاریخی، هیچ‌کدام از آن‌ها را هنوز در معرض فروپاشی فوری قرار نداده، اما اثر تجمعی آن در کنار خشکسالی و فعالیت‌های انسانی، می‌تواند در عرض چند دهه، به آسیب‌های جبران‌ناپذیر منجر شود. به‌ویژه تخت جمشید به عنوان نمادین‌ترین اثر باستانی ایران، در معرض خطر زهکشی و فرسایش ناشی از فرونشست قرار دارد.
منبع: تسنیم
