گردشگری و دیپلماسی فرهنگی ایران؛ روایتی از حضور تمدنی در قاهره
در دوران بحران‌های روایت، که سیستم‌های رسانه‌ای سلطه‌جو هویت ملت‌ها را به تفسیرهای تحریف‌شده و سطحی تبدیل می‌کنند، «گردشگری» به عنوان یک ابزار راهبردی برای بازسازی تصویر ملت‌ها و احیای دیپلماسی فرهنگی می‌تواند نقشی کلیدی ایفا کند. در چنین شرایطی، حضور جمهوری اسلامی ایران در چهارمین نشست وزرای گردشگری کشورهای عضو گروه D۸ در قاهره تنها یک رویداد بین‌المللی نبود، بلکه نشان‌دهنده بازگشت فعال، هوشمند و تمدنی ایران به عرصه دیپلماسی گردشگری جهان بود.
مصر، با داشتن تاریخ و تمدن دیرینه‌ای که در دل قاهره تجلی یافته است، میزبان گفت‌وگویی بود که فراتر از تعاملات دولتی، به‌نوعی آغازی بر معماری همکاری‌های نوین میان قدرت‌های تمدنی جهان اسلام محسوب می‌شد. ایران در این نشست نه تنها به‌عنوان یک بازیگر منفعل ظاهر نشد، بلکه با نقشی فعال و ایده‌پرداز، تلاش کرد جهت‌گیری این اجلاس را از گفت‌وگوهای تشریفاتی به سیاست‌گذاری‌های تحول‌آفرین سوق دهد.
در قلب این رویکرد، ایده‌هایی همچون «گردشگری به‌مثابه سرمایه نرم» و «سرمایه‌گذاری به‌مثابه توسعه ملی» قرار داشتند. این دو مفهوم کلیدی در پیشنهاد ایران برای میزبانی اولین مجمع بین‌المللی سرمایه‌گذاری گردشگری D۸ در سال ۲۰۲۶ تجلی یافت. این پیشنهاد نه تنها با اجماع اعضا به تصویب رسید، بلکه به‌نوعی تصویری از ظرفیت نرم ایران را برای شکل‌دهی به نظم گردشگری نوین اسلامی به نمایش گذاشت. ایران با بازتعریف روایت خود بر پایه حکمت ایرانی، میهمان‌نوازی شرقی و هویت تمدنی، در تلاش است تا در جهانی که گردشگری اغلب به‌عنوان ابزاری برای سلطه فرهنگی غرب تلقی می‌شود، تصاویری جدید و متفاوت از خود ارائه دهد.
گفت‌وگوهای دوجانبه و دیپلماسی فرهنگی
در حاشیه اجلاس، ایران با مقامات عالی‌رتبه کشورهای عضو D۸ همچون مصر، ترکیه، پاکستان و نیجریه دیدارهایی دوجانبه برگزار کرد که در آنها تلاش شد تا گفتمانی مبتنی بر چهار اصل راهبردی پیگیری شود:
-
معرفی چهره تمدنی ایران در سپهر بین‌الملل: ایران در این مذاکرات، هم‌زمان با تأکید بر هویت فرهنگی و تاریخی خود، سعی کرد تصویری جامع و معتبر از ظرفیت‌های فرهنگی و گردشگری خود به جهانیان ارائه دهد.
-
تعامل مؤثر با دولت‌های عضو برای ساخت اکوسیستم مشترک گردشگری: هدف از این گفت‌وگوها همکاری در جهت ساخت یک اکوسیستم گردشگری مشترک میان کشورهای عضو D۸ بود که می‌تواند در آینده به عنوان بستری برای توسعه صنعت گردشگری در این کشورها عمل کند.
-
مهندسی مجدد تصویر ایران در افکار عمومی جهانی: ایران در این نشست‌ها به‌ویژه بر ضرورت تغییر تصویر موجود از خود در رسانه‌های بین‌المللی تأکید کرد. هدف این بود که رسانه‌ها تصویری حقیقی و جامع از ایران، فراتر از تحریفات ژئوپلیتیکی، به نمایش بگذارند.
-
فعال‌سازی پیشران‌های همگرایی فرهنگی در جهان اسلام: این اصل، ناظر بر تقویت همکاری‌های فرهنگی میان کشورهای اسلامی و استفاده از ظرفیت‌های مشترک برای ساخت تمدن نوین اسلامی بود.
گردشگری به‌مثابه سرمایه نرم
گردشگری، در این رویکرد، نه فقط به‌عنوان یک صنعت اقتصادی، بلکه به‌عنوان یک «سرمایه نرم» در نظر گرفته می‌شود که می‌تواند برای بازآفرینی تصویر کشورها و ارتقاء قدرت نرم آنها در سطح جهانی استفاده شود. ایران با معرفی و معرفی‌سازی پتانسیل‌های گردشگری خود، بر اهمیت گردشگری به‌عنوان ابزاری برای دیپلماسی فرهنگی تأکید کرد. این رویکرد به‌ویژه در دنیای امروز که گردشگری به‌عنوان ابزاری برای سلطه‌گری فرهنگی غرب شناخته می‌شود، ایران تلاش می‌کند تا گردشگری را به‌عنوان پلی برای تبادل فرهنگی و گفت‌وگوهای بینافرهنگی معرفی کند.
بازتعریف گردشگری
پیشنهاد ایران در رابطه با گردشگری، نه تنها در چهارچوب صنعت، بلکه به‌عنوان بخشی از فرآیند بازتعریف گردشگری جهانی در نظر گرفته شد. این تعریف جدید گردشگری، شامل تغییر دیدگاه از گردشگری صرفاً کالایی به گردشگری فرهنگی و تمدنی است؛ نگاهی که گردشگر را به‌عنوان یک «سفیر فرهنگی» می‌بیند و هر مقصد را نه فقط به‌عنوان مقصدی برای سفر، بلکه به‌عنوان میدانی برای گفت‌وگوهای بینافرهنگی و شناخت متقابل ملت‌ها در نظر می‌گیرد.
دیپلماسی فرهنگی ایران در دنیای معاصر
در این راستا، ایران با بیش از یک میلیون اثر تاریخی شناسایی‌شده، ۴۳ هزار اثر ثبت ملی و ۲۸ اثر جهانی ثبت‌شده در یونسکو، به‌عنوان یک کشور با تمدنی کهن و با دستاوردهای فرهنگی گسترده، قصد دارد تصویر جدیدی از خود به جهانیان ارائه دهد. این تصویر نه تنها باید بر پایه تاریخ و جغرافیا باشد، بلکه باید با تکیه بر حکمت ایرانی، هنر و زیبایی‌های فرهنگی ایران بازسازی شود.
نتیجه‌گیری
سفر به مصر در ظاهر یک مأموریت دیپلماتیک بود، اما در حقیقت بخشی از یک راهبرد کلان در دستگاه دیپلماسی فرهنگی ایران محسوب می‌شود. هدف این راهبرد، بازآرایی ذهنیت جهانی نسبت به ایران و احیای قدرت نرم ایران اسلامی است. این راهبرد می‌تواند به‌عنوان پایه‌ای برای شکل‌دهی به نقشه فرهنگی جهان اسلام و تقویت همگرایی میان کشورهای اسلامی عمل کند. در دنیای امروز، ایران با تمام ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی خود آماده است تا مسئولیت تاریخی خود را در شکل‌دهی به دیپلماسی فرهنگی جهان ایفا کند.
